نوع مقاله : مقاله پژوهشی
نویسنده
دانشیار، گروه پژوهشی تعلیم و تربیت اسلامی، پژوهشگاه مطالعات آموزشوپرورش، تهران، ایران (نویسنده مسئول).
چکیده
پرورش هویت دینی از اولویت های نظام های آموزشی به ویژه آموزش و پرورش است که همواره با آسیب هایی مواجه است. از این روست که هدف این پژوهش بررسی علل آسیب پذیری نظام آموزشی در پرورش هویت دینی دانش آموزان است. روش پژوهش کیفی است. جامعه تحلیلی متخصصان تعلیم و تربیت، مدیران، مربیان پرورشی و دبیران تعلیمات دینی مدارس دخترانه متوسطه دوره دوم شهر تهران است که با روش نمونه گیری هدفمند بر اساس تجربیات، دغدغه مندی، علاقمندی آن ها به موضوع وشرکت در مطالعه انتخاب شدند. ابزار جمع آوری داده ها مصاحبه نیمه ساختار یافته بود.روش تجزیه و تحلیل داده ها تحلیل مضمون بود که به صورت همزمان و پیوسته با فرایند جمع آوری داده ها، تجزیه و تحلیل انجام شد.یافته های حاصله حاکی از این است که عوامل علی آسیب پذیری در پرورش هویت دینی عبارتند از: ضعف سیاست گذاری نظام آموزشی در حوزه های مختلف از جمله رویکرد، تربیت نیروی انسانی ،برنامه ریزی درسی تعلیمات دینی،وگسست ارتباطی بین عوامل موثر در تربیت می باشند. عوامل زمینه ای آسیب پذیری پرورش هویت دینی عبارتند از:کم توجهی به مقتضیات رشدی نوجوان، کم توجهی به ضعف خانواده هادرامرتربیت دینی فرزندان،نگاه انحصاری و ایدئولوزیک نظام سیاسی به پدیده دین می باشد و در بخش عوامل مداخله گر می توان از مدرنیسم، عملکرد ضعیف نهادهای دینی، رسانه، وگروه دوستان یاد نمود..براین اساس لازمه مواجهه با عوامل آسیب پذیر پرورش هویت دینی دانش آموزان در نظام آموزش رسمی و عمومی، بازاندیشی در نقش عوامل سه گانه موثر درپرورش هویت دینی است.
کلیدواژه‌ها
- قرآن کریم.
- اسدی شیاده، سیده مریم (1390)؛ «بررسی انواع دین‌داری در بین زنان شهرستان آمل (مقایسه دین‌داری دختران متولد دهه 1360 با دین‌داری مادرانشان)»، پایان‌نامه، پژوهشکده علوم انسانی و اجتماعی، دانشگاه علم و فرهنگ.
- باقری، خسرو (1392)؛ نگاهی دوباره به تربیت اسلامی، تهران: انتشارات مدرسه.
- باهنر، ناصر (1394)؛ آموزش مفاهیم دینی همگام با روان‌شناسی رشد، تهران: شرکت چاپ و نشر بین‌الملل.
- بداشتی، علی الله (1397)؛ «تأملی در معناشناسی دین‌داری و دین‌گریزی»، دوماهنامه اجتماعی – فرهنگی، 4(19 و 20): 71-66.
- بهار، مهری؛ رحمانی، سحر (1391)؛ «بررسی شکاف نسلی به لحاظ وضعیت دین‌مداری دو نسل دهه 50 و 70 با تأکید بر بعد مناسکی»، فصلنامه جامعه‌شناختی مطالعات جوانان، 3(6): 36-9.
- بهرامی، محمد (1383)؛ دین‌گریزی، «عوامل و راه‌حل‌ها در پرتو قرآن»، پژوهش‌های قرآنی، 11 (10 پیاپی): 69-38.
- تقوی راد، سمیه (1393)؛ «آسیب‌شناسی تربیت دینی و علل گرایش دانش آموزان به عرفان‌های نوظهور»، تهران: دانشکده علوم تربیتی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکز.
- تمیمی آمدی، عبدالواحد بن محمد (1366)؛ شرح غررالحکم و دررالکلم، ج 1، قم: مکتب الاعلمی و اسلامی.
- متقی هندی، علی (1999)؛ کنزالعمال فی سنین الاقوال و الافعال، بیروت: دارالکتب العلمیه.
- جمالی فیروزآبادی، اخلاقی، آزیتا (1391)؛ «رابطه هویت دینی معلمان با هویت دینی دانش آموزان مدارس شهر تهران»، فصلنامه راهبرد اجتماعی و فرهنگی، 2(4):102-79.
- حسن‌پور، آرش؛ شجاعی زند، علیرضا (1393)؛ «گونه شناسی دین‌داری جوانان شهر اصفهان»، مجله جامعه‌شناسی کاربردی، 25(56 پیاپی): 39-17.
- حسن‌پور، آرش؛ معمار، ثریا (1394)؛ «مطالعه وضعیت دین ورزی جوانان با تأکید بر دین‌داری خود مرجع»، فصلنامه تحقیقات فرهنگی ایران، 8(3): 131-99.
- حیدری، آرمان؛ میرفردی، اصغر؛ رمضانی باصری، عباس (1392)؛ «مقایسه جنسیتی هویت دینی و رابطه آن با مصرف رسانه‌ای»، دین و ارتباطات، 2(20): 5-43.
- خسرو خاور، فرهاد (1393)؛ گونه‌های جدید دین‌داری در ایران، ترجمه: آرش حسن‌پور، قابل‌دسترس در وبگاه ترجمان.
- دشتی خویدکی، منصوره؛ حسینی، سید حسن (1394)؛ «بررسی مقایسه‌ای میزان پذیرش کلیشه‌های جنسیتی و رابطه آن با میزان داری»، مطالعات زن و خانواده، 2(3): 183-151.
- دینانی، ابراهیم (1397)؛ «عوامل دین‌گریزی»، دوماهنامه اجتماعی – فرهنگی، 4(19 و 20): 10-14.
- سام دلیری، کاظم (1394)؛ «انواع دین‌داری و روحانیت، بررسی تأثیر نوع دین‌داری بر تبعیت از روحانیان»، فصلنامه شیعه‌شناسی، 13(4): 83—
- سجادی، سید مهدی (1395)؛ «فضای مجازی و نو مفهوم‌پردازی در مؤلفه‌های تربیت دینی: چالش و ضرورتی مغفول در نظریه‌پردازی‌های تربیتی»، پژوهش در یادگیری آموزشگاهی و مجازی، 4(3): 32023 .
- سعیدی رضوانی، محمود؛ امین خندقی، مقصود؛ باغگلی، حسین؛ محمدی چابکی، رضا (1395)؛ «بررسی دیدگاه دانش آموزان پایه سوم متوسطه پیرامون تحقق اهداف قلمرو عمل و رفتار برنامه درسی دین و زندگی»، فصلنامه مسائل کاربردی تعلیم و تربیت اسلامی 1(2): 127-99.
- شورای عالی آموزشوپرورش (1390)؛ مبانی نظری سند تحول بنیادین آموزشوپرورش، تهران: شورای عالی آموزشوپرورش.
- شجاعی زند، علیرضا (1395)؛ «مدلی برای دین‌گریزی در ایران»، راهبرد فرهنگ، 9(پیاپی 35): 31-7.
- شمشیری، بابک؛ زارعی، لیلا؛ شیروانی شیری، علی (1400)؛ «آسیب‌شناسی تعلیم و تربیت دینی در دانش‌آموزان متوسطه از دیدگاه متخصصان تعلیم و تربیت، معلمان و دانش آموزان»، پژوهش در مسائل تعلیم و تربیت دینی در دانش‌آموزان متوسطه، 29(2): 283-265.
- صمدی، معصومه (1396)؛ ارزشیابی از کتاب‌های جدید التالیف هدیه‌های آسمان پایه دوم و ششم، تهران: پژوهشگاه مطالعات آموزشوپرورش.
- عابدی جعفری، حسن؛ تسلیمی، محمد سعید؛ فقیهی، ابوالحسن؛ شیخ‌زاده، محمد (1390)؛ «تحلیل مضمون و شبکه مضامین: روشی ساده و کارآمد برای تبیین الگوهای موجود در داده‌های کیفی»، اندیشه و مدیریت راهبردی، 5(2): 198-151.
- عالم زاد، مریم؛ رستگاری، ثمینا (1394)؛ «دین‌داری جوانان، ایدئال و واقعیت‌ها (بررسی محدودیت‌های گفتمان‌های دینی در تحلیل دین‌داری جوانان (شهر تهران)»، مطالعات جامعه‌شناختی، 21(2): 188-159.
- عبدی رزین، سهراب؛ فقیهی، علی‌نقی؛ ضمیری، محمدرضا (1397)؛ «نقش دین‌داری در سلامت روان، هویت‌یابی و امنیت اجتماعی دانشجویان دانشگاه قم»، فصلنامه مطالعات ملی، 19(3) پیاپی 75: 122-99.
- عوض زاده، ابوطالب؛ کریمی باغ‌ملک، آیت‌الله؛ رضایی، صادق (1399)؛ «آسیب‌شناسی تربیت دینی و تدوین الگویی برای دین پذیری مشتاقانه مطالعه موردی (دانش آموزان متوسطه دوره دوم استان کهکیلویه و بویراحمد)»، فصلنامه علمی – پژوهشی قرآن و طب، 5(3): 122-109.
- فراستخواه، مقصود (1391)؛ «تغییر الگوهای دین‌داری»، مهرنامه، 24: 196-195.
- قهرمانی فرد، کامیار؛ قلعه‌ای، علیرضا (1390)؛ «نگرش آسیب شناسانه به چالش‌ها و موانع تربیت دینی»، بصیرت و تربیت اسلامی، 10(1): 92-73.
- کریمی، رضا؛ محسنی تبریزی، علیرضا؛ نوابخش، مهرداد (1395)؛ «تبیین جامعه‌شناختی مشارکت جوانان، علل، صور و چالش‌ها»، فصلنامه مطالعات راهبردی ورزش و جوانان، 15(پیاپی 33): 38-1.
- ماهروزاده، طیبه (1392)؛ «جهانی‌شدن و هویت‌یابی دینی نوجوانان»، فصلنامه تربیت اسلامی، 8(1): 162-139.
- محمدی قشلاق، پریوش (1397)؛ «مطالعه هوش معنوی در تعلیم و تربیت مذهبی دانش آموزان دبیرستان در ارومیه با تأکید بر دیدگاه امام خمینی»، فصلنامه پژوهش‌های اخلاقی، 8(4): 182-165.
- محمودی، سیروس (1397)؛ «آسیب‌شناسی تربیت دینی دانش آموزان دوره متوسطه دوم ازنظر دبیران معارف اسلامی و مشاوران مدارس»، فصلنامه رهیافت فرهنگ دینی،1(3): 105-90.
- مزیدی، محمد؛ ایران پور، ماه منیر؛ خوشبخت، فریبا (1395)؛ «ادراک دانش آموزان دبیرستانی شهر شیراز نسبت به فعالیت‌های پرورشی مدارس و بررسی رابطه آن با متغیرهای زمینه‌ای»، فصلنامه مسائل کاربردی تعلیم و تربیت اسلامی، 1(2): 32-7.
- مکارم شیرازی، ناصر (1377)؛ تفسیر نمونه قرآن کریم، دفتر نشر معارف اسلامی.
- میرفردی، اصغر؛ ولی نژاد، عبدالله (1395)؛ «مطالعه نقش تفاوت‌های جنسیتی در ابعاد دین‌داری دانشجویان»، پژوهش‌نامه اسلامی زنان و خانواده، 4(2): 90-73.
- نجفی، حسن؛ ملکی، حسن؛ سبحانی نژاد، مهدی؛ مصباح، علی (1400)؛ «هویت دینی و پیش بایست طراحی برنامه درسی»، فصلنامه مطالعات ملی، 22(1): 26-3.
- نوری، علی؛ مهر محمدی، محمود (1390)؛ «الگویی برای بهره‌گیری از نظریه برخاسته از داده‌ها در پژوهش تربیتی»، فصلنامه مطالعات برنامه درسی ایران، 6(23): 8-3.
- strauss, A & Corbin, J. (2010); Basics of qualitative Research: Techniques and Procedures for Developing Grounded Theory, 2nd ed, sage publication, Thousand Oaks, CA, USA.
)