نوع مقاله : مقاله پژوهشی
نویسندگان
1 دانشجوی دکتری علوم سیاسی، مسائل ایران، دانشگاه امام صادق (ع)، تهران، ایران (نویسنده مسئول).
2 دانشیار دانشکده معارف اسلامی و علوم سیاسی، دانشگاه امام صادق (ع)، تهران، ایران
چکیده
در دوران استعمار فرا نو با جهانی‌سازی مفاهیم فرهنگی، کنترل افکار عمومی ملت‌ها با ایجاد برساخت‌های هویتی و مخدوش سازی مزیت‌های نسبی آن‌ها صورت می‌گیرد؛ چراکه تضعیف قدرت تمدنی رقیبان را از طریق تغییر تصور ایشان نسبت به خود دنبال می‌کنند. این پژوهش تلاش دارد تا ضمن معرفی مؤلفه‌های هویتی جغرافیای ایرانی، دو بازه‌ی مهم تاریخ صفوی و جمهوری اسلامی را از حیث بررسی این عناصر، مقایسه کند. هدف از تحقیق، شناسایی خصایل منحصربه‌فرد هویتی و ادراک نحوه تأثیر‌گذاری بر این گزاره‌هاست. مسئله پژوهش نیز بازخوانی میزان توجه به ویژگی‌های هویتی ایرانیان در دو عهد حائز اهمیت تاریخ ملی است. نوع پژوهش، توصیفی تحلیلی، رویکرد آن تطبیقی و فرضیهاش رشد عناصر هویتی در طول این دو عصر با سنجش میزان اهتمام جمهوری اسلامی به حفظ و تقویت آن‌هاست. نتایج به‌دست‌آمده در بررسی پانزده مؤلفه: «تاریخ، زبان، جغرافیا، حکومت، سیاست، رهبری، دشمن، اسطوره، آرمان، مذهب، مناسک، مراسم، علم، هنر و اخلاق» نشان می‌دهد که در حیات کوتاه‌مدت جمهوری اسلامی علی‌رغم بروز موانع هویتی اعم از مشکلات داخلی و موانع خارجی در قیاس با عصر حاکمیت صفوی، عناصر بیشتری فعال‌شده و رویکرد منسجم‌تری اتخاذ گردیده است.
کلیدواژه‌ها
- احمدی، حمید (1383)؛ ایران: هویت، ملیت، قومیت (مجموعه مقالات)، به کوشش حمید احمدی، تهران: مؤسسه تحقیقات و توسعه علوم انسانی.
- استیرلن، هانری و فلاحنژاد، منصور (1375)؛ «هنرهای تجسمی: شگفتی‌های هنر عصر صفوی». هنر، زمستان و بهار، شماره 32، صص 105-95.
- اسماعیلیمهرا، حمید و بیگدلی، علی و ادریسی، مهری (1396)؛ بررسی اخلاق اجتماعی ایرانیان در سفرنامه‌های اروپایی (سفرنامه‌های دوره صفویه و قاجار)، تهران: تاریخ، فرهنگ و تمدن اسلامی، زمستان، شماره 29، صص 92-71.
- اشرف، احمد (1395)؛ هویت ایرانی از دوران باستان تا پایان پهلوی؛ احمد اشرف و دو مقاله از گراردو نیولی و شاپور شهبازی، مترجم: حمید احمدی، تهران: نشر نی.
- افروغ، عماد (1380)؛ هویت ایرانی، تهران: موسسه توسعه دانش و پژوهش ایران.
- اولئاریوس، آدام (1363)؛ سفرنامه آدام اولئاریوس: بخش ایران، مترجم: احمد بهپور، تهران: ابتکار.
- آبراهامیان، یرواند (1389)؛ تاریخ ایران مدرن، مترجم: محمدابراهیم فتاحی ولیلایی، تهران: نشر نی.
- براون، ادوارد (1369)؛ تاریخ ادبیات ایران: از صفویه تا عصر حاضر، مترجم: بهرام مقدادی، تهران: نشر مروارید.
- بلباسی، میثم (1397)؛ هویت ملی در اسناد فرادستی جمهوری اسلامی ایران، قم: پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی.
- تاج‌بخش، احمد (1372)؛ تاریخ صفویه، تهران: انتشارات نوید شیراز.
- جعفریان، رسول (1393)؛ تاریخ ایران از آغاز تا پایان صفوی، تهران: نشر علم.
- ----(1379)؛ صفویه در عرصه دین، فرهنگ و سیاست، قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
- ----(1379)؛ صفویه در عرصه دین، فرهنگ و سیاست، قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، جلد دوم، چاپ پنجم.
- ----(1379)؛ صفویه در عرصه دین، فرهنگ و سیاست، قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، جلد یک، چاپ پنجم.
- جلیلی، محمد و نوروزی فیروز، رسول (1400)؛ «دریافت نقش‌آفرینی انقلاب اسلامی در بازتولید عناصر تمدنی ایران معاصر (مبتنی بر تحلیل مضمونی بیانیۀ گام دوم انقلاب)»، قم: سیاست اسلامی، دوره 9، شماره 19، بهار و تابستان، صص 41-12.
- جمشیدی، محمدحسین و سبزی، داود و حقیرمددی، جواد (1393)؛ «ارزش‌های انقلاب اسلامی و نظریه‌پردازی (در عصر تحول فرهنگی)»، تهران: مطالعات معرفتی در دانشگاه اسلامی، پاییز، دوره 18، شماره 3، صص 468-451.
- جی نیومن، اندرو (1393)؛ ایران صفوی نوزایی امپراتوری ایران، مترجم: عیسی عبدی، تهران: نشر پارسه، پژوهش‌های نوین تاریخی، شماره 5.
- حافظنیا، محمدرضا و قلیزاده، علیولی (1386)؛ «دولت صفوی و هویت ایرانی»، مطالعات ملی، زمستان، شماره 32، صص 28-3.
- خواجهسروری، غلامرضا (1390)؛ سیاست و حکومت در جمهوری اسلامی ایران، تهران: دانشگاه امام صادق (ع).
- رجائی، فرهنگ (1382)؛ مشکله هویت ایرانیان امروز: ایفای نقش در عصر یک تمدن و چند فرهنگ، تهران: نشر نی.
- رحیمی روشن، حسن (1392)؛ «نقش رهبری انقلاب اسلامی در حفظ تمامیت ارضی ایران در نگاهی تطبیقی به تاریخ معاصر»، مطالعات انقلاب اسلامی، شماره 32، بهار، صص 78-61.
- رکابیان، رشید (1397)؛ «دستاوردهای آموزشی و علمی چهل‌ساله انقلاب اسلامی»، مطالعات انقلاب اسلامی، دوره 15، زمستان، شماره 55، صص 34-7.
- زرین کوب، عبدالحسین (1362)؛ تاریخ در ترازو، تهران: امیرکبیر.
- زهیری، علیرضا (1398)؛ سیاست هویت در جمهوری اسلامی ایران، قم: پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی.
- ساروخانی، باقر (1382)؛ روش‌های تحقیق در علوم اجتماعی، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، جلد دوم.
- سبکتکینریزی، قربانعلی و سدیدپور، سمانهسادات (1398)؛ «هویت ایرانی از دیدگاه صاحب‌نظران و مردم»، مسائل اجتماعی ایران، بهار و تابستان، سال دهم، شماره یک، صص 124-101.
- سید امامی، کاووس (1390)؛ «هویت ایرانی در گفتار جوانان»، تهران: جامعه‌شناسی ایران، بهار، دوره دوازده، شماره یک و دو، صص 64-38.
- سیوری، راجر (1363)؛ ایران عصر صفوی، مترجم: کامبیز عزیزی، تهران: نشر مرکز، چاپ سی و یکم.
- شاردن، ژان (1349)؛ سفرنامه ژان شاردن، مترجم: محمدعلی عباسی، تهران: امیرکبیر، جلد چهار.
- شایگان، داریوش (1396)؛ افسون زدگی جدید: هویت چهل‌تکه و تفکر سیار، تهران: فرزان روز.
- شریعتی، علی (1394)؛ بازشناسی هویت ایرانی اسلامی، مشهد: سپیده باوران.
- شعبانی، رضا (1385)؛ ایرانیان و هویت ملی، تهران: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی.
- ضابط، حیدر رضا (1377)؛ اسلام و مسلمانان/ ظهور سلسله صفویه، نقطه عطفی در تاریخ ایران، مشکات، بهار و تابستان، شماره 58 و 59، صص 50ـ25.
- طلوعی، محمد (1370)؛ داستان انقلاب، تهران: نشر علم.
- عالی زاده، عبدالرضا (1385)؛ اجرای تحقیق به روش دلفی، تهران: نشریوسف.
- عمید زنجانی، عباسعلی (1367)؛ انقلاب اسلامی و ریشههای آن، تهران: نشر کتاب سیاسی.
- کاتوزیان، همایون (1391)؛ ایرانیان: دوران باستان تا دورهی معاصر، تهران: نشر مرکز.
- کچوئیان، حسین (1390)؛ هویت ما، قم: کتاب فردا.
- کرزن، جورج ناتانیل (1373)؛ ایران و قضیه ایران، مترجم: غلامعلی وحید مازندرانی، تهران: علمی فرهنگی.
- کلانتری، ابراهیم (1389)؛ درآمد: مروری بر کارنامه سی‌ساله جمهوری اسلامی ایران (جلد ششم: سخنرانیها و چکیده مقالات)، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
- کمالی اردکانی، علیاکبر (1384)؛ «انقلاب اسلامی و بازسازی هویت ملی ایران»، دین و ارتباطات، تابستان، شماره 26، صص 22ـ7.
- کمپفر، انگلبرت (1364)؛ سفرنامه کمپفر، مترجم: کیکاووس جهانداری، تهران: شرکت سهامی انتشارات خوارزمی.
- گودرزی، حسین (1387)؛ تکوین جامعهشناختی هویت ملی در ایران با تأکید بر دوره صفویه، تهران: موسسه مطالعات ملی، تمدن ایرانی.
- لکزایی، نجف (1385)؛ چالش سیاست دینی و نظم سلطانی با تأکید بر اندیشه و عمل سیاسی علمای شیعه در عصر صفویه، قم: پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی.
- مجدمی، عبدالله و هاشمی، مرتضی (1398)؛ نگاه دوم، نگرشی نو به بیانیه گام دوم انقلاب اسلامی مبتنی بر منظومه تمدنی مقام معظم رهبری، قم: نشر معارف.
- مک کی، تام و مارش، دیوید (1390)؛ روش مقایسه‌ای، برگرفته از کتاب نظریه و روش در علوم سیاسی به کوشش مارش و جری استوکر، مترجم: امیرمحمد حاجی یوسفی، تهران: پژوهشکده مطالعات راهبردی، جلد ششم.
- مهاجری، مسیح (1360)؛ انقلاب اسلامی راه آینده ملت‌ها، تهران: انتشارات اوج.
- میری، سیدجواد (1397)؛ ایران در پنج روایت: بازخوانی روایت‌های شریعتی، آل احمد، مطهری، زرین‌کوب و مسکوب درباره هویت ملی، تنوع زبانی، زبان مادری و مسئله زبان ترکی در ایران، تهران: نقد فرهنگ.
- نجفی، موسی (1399)؛ هویت شناسی؛ نظریه تمدنی بیداری اسلامی و طرح عالم دینی اصفهان: آرما.
- نصری، قدیر (1387)؛ مبانی هویت ایرانی، تهران: موسسه مطالعات ملی، تمدن ایرانی.
- نوایی، عبدالحسین و غفاریفرد، عباسقلی (1381)؛ تاریخ تحولات سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی ایران در دوران صفویه، تهران: سمت، چاپ اول.
- هال، استوارت و گراسبرگ، لارنس (1396)؛ پروبلماتیک هویت در مطالعات فرهنگی: هویت و جهانی‌شدن، [تدوین] دیوید مورلی و شینگ چن کوان، مترجم: سیاوش قلی پور و علیرضا مرادی، تهران: پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات.
- هزاوئی، سیدمرتضی و حسینی، فاطمه (1395)؛ «انقلاب اسلامی و تحول در هویت ملی ایرانی»، پژوهش‌های سیاسی، تابستان، شماره 17، صص 84-114.
- یونگ، کارل گوستاو (1379)؛ انسان در جستجوی هویت خویشتن، مترجم: محمود بهفروزی، تهران: جامی.
)