نوع مقاله : مقاله پژوهشی
نویسندگان
1 دانشیار گروه جامعه‌‌شناسی، دانشگاه علامه طباطبایی، تهران، ایران
2 استادیار گروه جامعه‌‌شناسی، دانشگاه علامه طباطبایی، تهران، ایران
3 دانشجوی دکتری جامعه‌‌شناسی فرهنگی، دانشگاه علامه طباطبایی تهران، ایران
چکیده
هویت قومی مانند هر پدیده‌ی اجتماعی، امری ایستا نیست و هم‌‌سو با تحولات اجتماعی وضعیت‌‌های متفاوتی را تجربه می‌‌کند. شهر اهواز از دوره‌ی پهلوی دوم به دلایل متعددی ازجمله اکتشاف نفت، موقعیت ویژه‌‌ای پیدا کرده است و ساخت فرهنگی-اجتماعی آن دچار تغییر شده است. بر این اساس پژوهش پیش‌‌‌رو در پی پاسخگویی به این پرسش است که هویت قومی در این دوره‌ی پرتحول به چه سمت‌‌وسویی رفته است؟ در حقیقت هویت قومی بختیاریها و عرب‌ها تقویت‌شده و یا نقش آن در هویت بخشی به این دو گروه کم‌‌تر شده است؟ برای پاسخگویی به این سؤالات از تکنیک مصاحبه‌ی کیفی نیمه ساختاریافته جهت مصاحبه با کسانی که در دوره پهلوی دوم در این شهر زندگی کرده‌‌اند، استفاده شده است. داده‌‌ها از طریق روش تحلیل مضمون مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته‌‌اند که بر این اساس چهار مضمون اولیه رشد تعاملات بین قومی، تضعیف فرهنگ قومی، ناآگاهی قومی و سیاست یکسان‌‌سازی هویتی حکومت پهلوی؛ و مضمونی محوری با عنوان هویت قومی در مسیر ادغام استخراج شده است. نتایج نشان می‌‌دهد که هویت قومی در آن برهه‌ی تاریخی تضعیف شده و هویت‌‌های جدیدی در حال جایگزینی با آن بوده‌‌اند
کلیدواژه‌ها
- اکوانی، حمدالله (1387)؛ «گرایش به هویت ملی و قومی در عرب‌‌های خوزستان»، نشریه مطالعات ملی، 3، صص 126-99.
- بشیریه، حسین (1383)؛ «ایدئولوژی سیاسی و هویت اجتماعی در ایران»، ایران: هویت، ملیت، قومیت، به کوشش حمید احمدی، تهران: انتشارات مؤسسه تحقیقات و توسعه علوم انسانی.
- حاتمی کاهکش، فرزین؛ کردونی، روزبه (1388)؛ «بررسی رابطه میزان گرایش به هویت ملی و هویت قومی در بین بختیاریها»، فصلنامه جامعه‌‌شناسی مسائل اجتماعی ایران، سال اول، 2، صص 127-91.
- حاتمی، حسین (1385)؛ «تحولات جمعیتی شهرهای خوزستان»، مجله علوم جغرافیایی، شماره 1، صص 123-102.
- دان، رابرت جی (1393)؛ نقد اجتماعی پست مدرنیته: بحران‌‌های هویت، ترجمه صالح نجفی، تهران: انتشارات پردیس دانش.
- رضانژاد، الهام (1385)؛ رویکرد سیاسی دولت جمهوری اسلامی ایران نسبت به تحرکات قومی عرب در خوزستان (1385-1384)، پایاننامه کارشناسی ارشد علوم سیاسی، دانشکده علوم انسانی دانشگاه تربیت مدرس.
- شریفی، عبدالنبی (1380)؛ نقش صنعت در توسعه فضائی-کالبدی اهواز، پایاننامه کارشناسی ارشد، دانشگاه تربیت‌معلم تهران.
- کریم‌‌زاده، علی؛ علوی، فؤاد؛ احمدی‌‌راد، علی (1392)؛ «آسیب‌‌شناسی مسائل قومی در جامعه ایران (بررسی موردی عرب‌‌های ساکن شهرستان اهواز)»، فصلنامه علوم اجتماعی دانشگاه آزاد شوشتر، سال هفتم، 20، صص 80-53.
- طاهر احمدی، محمود (1378)؛ «درآمدی بر اتحادیه‌‌های کارگری خوزستان: 1325-1232»، مجله گفتگو، شماره 25، صص 62-47.
- غریفی، عدنان (1384)؛ هنر و ادبیات جنوب، در: کتاب خوزستان، جلد سوم، تهران: انتشارات شادگان.
- گیدنز، آنتونی (1394)؛ تجدد و تشخص: جامعه و هویت شخصی در عصر جدید، ترجمه: ناصر موفقیان، تهران: انتشارات نی.
- محمدزاده، حسین؛ خانی، سعید (1397)؛ «زمینه‌‌های تاریخی و اجتماعی مؤثر بر شکاف قومی در ایران»، مجله مطالعات اجتماعی ایران، دوره دوازدهم، 3، صص 127-125.
- محمود، احمد (1353)؛ همسایه‌‌ها، تهران: انتشارات امیرکبیر.
- مقصودی، مجتبی (1382)؛ قومیت‌‌ها و نقش آنان در تحولات سیاسی سلطنت محمدرضا پهلوی، تهران: انتشارات مرکز انقلاب اسلامی.
- موسوی‌‌سرشت، سید معین (1399)؛ بررسی عوامل مؤثر بر بازآفرینی هویت فرهنگی-قومی مردم عرب استان خوزستان، پایاننامه کارشناسی ارشد مطالعات فرهنگی، دانشکده آموزش‌‌های الکترونیکی دانشگاه کاشان.
- مؤسسه تحقیقات اجتماعی دانشگاه تهران (1342)؛ مطالعه شهر اهواز، تهران: به سفارش شرکت ملی نفت ایران.
- نبوی، عبدالامیر (1383)؛ خوزستان و چالش‌‌های قوم‌‌گرایانه، در: ایران: هویت، ملیت، قومیت، به کوشش حمید احمدی، تهران: انتشارات موسسه تحقیقات و توسعه علوم انسانی.
- ویمر، آندره‌‌اس (1396)؛ مرزبندی قومیتی: نهادها، قدرت و شبکه، ترجمه محمدرضا فدایی، تهران: انتشارات شیرازه.
- Amirahmadi, Hooshang (1987); "A theory of ethnic collective movements and its application to Iran", Ethnic and Racial Studies, 10(4), pp 363-391.
- Gurr, Ted Robert (1993); "Why minorities rebel: a global analysis of communal mobilization and conflict since 1945", International Political Sience Review, 14(2), pp 161-201.
- Koers, Gregory Richard (2000); Elite competition and nationalism Explaining the rise of nationalism in the former Yugoslavia, Graduate Student Theses, The University of Montana.
- Saleh, Alam (2013); Ethnic Identity and the State in Iran, Palgrave Macmillan
- S. l. (1990); "The salience of ethnicity in modernization: evidence from india", Sociological Bulletin, 1(2), pp 33-51.
- Singh, jasvir (2008); Problem Of Ethnicity The United Nations And Kosovo Crisis, Unistar Books press
- Verkuyten, Maykel (2019); The Social Psychology of Ethnic Identity, Psychology Press.
)