نوع مقاله : مقاله پژوهشی
نویسندگان
1 دانشجوی دکترای جامعه‌شناسی سیاسی دانشگاه اصفهان. اصفهان. ایران
2 استاد علوم سیاسی، دانشگاه اصفهان. اصفهان. ایران (نویسنده مسئول).
3 استاد جامعه‌شناسی سیاسی، دانشکده علوم انسانی دانشگاه شاهد
چکیده
این مطالعه با هدف بررسی و طراحی سناریوهای خروج از چالش هویت در جمهوری اسلامی ایران، با رویکرد آینده‌پژوهانه به مقوله هویت انجام شده است که نقطه قوّت و تمایز این اثر با ادبیات و آثار پیشین به شمار می‌آید. در جهان مملو از عدم‌قطعیّت‌ها، به چشم‌اندازی روشن در زمینه هویت ملّی و اجتماعی و خروج از چالش هویت، می‌تواند تقویت انسجام ملّی و مسیر توسعه و پیشرفت را هموار نماید. بر این اساس سؤال اصلی پژوهش به این صورت طرح می‌شود که چه سناریوهایی تعیین‌کننده وضعیت خروج از چالش هویت در ایران 1410 هستند؟ جهت دستیابی به پاسخ سؤال اصلی از روش‌های کمی و کیفی و روش سناریونگاری پیتر شوارتز بهره‌مند شده‌ایم. همچنین جهت جمع‌آوری اطلاعات به بررسی ادبیات تحقیق و اسناد و مدارک در قالب روش کتابخانه‌ای اقدام شده است و همچنین از روش دلفی‌فازی استفاده و جهت سنجش پایایی، از روش تحلیل ساختاری مبتنی بر جداول ماتریس روابط متقابل براساس نرم‌افزار میک‌مک و جهت طراحی سناریوها از نرم‌افزار سناریو ویزارد استفاده شده است. یافته‌های پژوهش حاضر نشان میدهد که پنج عدم قطعیت کلیدی در ارتباط با چالش هویت در ایران عبارت‌اند از تحوّل رسانه‌ای، تساهل و مدارا، تحوّل نظام آموزشی کشور، فرهنگ سیاسی و توسعه و کارآمدی که مبتنی بر آن سه سناریوی جامعیت‌گرایی، سناریوی تشدیدکننده چالش هویت و سناریوی پایدار یا تداوم وضع موجود با بیشترین درجه احتمال وقوع، قابل ترسیم هستند.
کلیدواژه‌ها
- امام‌خمینی، روح‌الله (1378)؛ صحیفه‌نور: مجموعه آثار امام‌خمینی، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام‌خمینی.
- بشیریه، حسین (1381)؛ «تحوّل خودآگاهی‌ها و هویت‌های سیاسی در ایران»، فصلنامه مطالعات ملی، س (3)، ش (11)، صص 127ـ117.
- بهشتی، محمدباقر، زالی، نادر (1390)؛ «شناسایی عوامل کلیدی توسعه منطقه‌ای با رویکرد برنامه‌ریزی بر پایه سناریو: مطالعه موردی استان آذربایجان شرقی»، مدرس علوم انسانی– برنامه‌ریزی و آمایش فضا، س (15) ش (1)، صص 63ـ41.
- تاجیک، محمدرضا (1387)؛ «رسانه و بحران در عصر فراروایت (با تأکید بر بحران هویت)»، نشریه پژوهش‌های ارتباطی (پژوهش و سنجش)، س (15)، ش (56)، صص 93ـ69.
- حیدری، حبیب، عزیزان، مهدی، لطیفی، رحیم (1381)؛ «پلورالیزم فرهنگی در اندیشه‌ی اسلامی»، کلام اسلامی، ش (44)، صص 12ـ1.
- خامنه‌ای، سیدعلی (1399)؛ نیم نگاهی به سیر مطالبات مقام معظم رهبری هفتاد پرسش و پاسخ برآمده از بیانات رهبر معظم انقلاب پیرامون سند تحول بنیادین آموزش‌وپرورش، قابل‌دسترس در medu.ir/fa/news/item/1257061.
- خشنودی، هانیه (1397)؛ توسعه فرهنگی معنا و مفهوم آن، قابل‌دسترس در imam-khomeini.ir/fa/n144310.
- ربیعی، علی (1387)؛ «رسانه‌های نوین و بحران هویت»، فصلنامه مطالعات ملی، س (9)، ش (36)، صص 176ـ149.
- سریع‌القلم، محمود (1375)؛ توسعه جهان سوم و نظام بین‌الملل، تهران: نشر سفیر.
- سیف‌زاده، سید حسین، نوری‌اصل، احد (1390)؛ «هویت ملّی و حقوق شهروندی در ایران: گفتمان دوسویه و چندسویه ملت-دولت»، فصلنامه مطالعات سیاسی، س (3)، ش (11)، صص 170ـ143.
- سینایی، وحید، ابراهیم‌آبادی، وحید (1384)؛ «کثرت‌گرایی فرهنگی در عصر جهانی‌شدن و تحوّل فرهنگ سیاسی نخبگان در ایران»، نامه علوم اجتماعی، ش (25)، صص 139ـ107.
- عاملی، سعیدرضا (1382)؛ «دوجهانی شدن‌ها و جامعه جهانی اضطراب»، نامه علوم اجتماعی، ش (21)، مهر 1382، صص 174ـ142.
- عیوضی، محمدرحیم (1389)؛ «مقایسه مردم‌سالاری دینی و لیبرال دموکراسی»، فصلنامه راهبرد توسعه، س (8)، ش (21)، صص 311ـ291.
- عیوضی، محمدرحیم، هراتی، محمدجواد (1388)؛ «تأملی در تأثیر توسعه بر هویت فرهنگی»، فصلنامه راهبرد یاس، س (9)، ش (19)، صص 130ـ104.
- کریمی‌مله، علی، پارسا، ندا (1398)؛ «سیاست‌گذاری هویت ملّی و الزامات راهبردی آن برای ایران»، فصلنامه مطالعات ملی، س (20)، ش (77)، صص 20ـ3.
- گرجی‌مهلبانی، یوسف (1389)؛ «معماری پایدار و نقد آن در حوزه محیط‌زیست»، نشریه انجمن علمی معماری و شهرسازی ایران، س (1)، ش (1)، صص 100ـ91.
- لقمان‌نیا، مهدی، خامسان، احمد (1389)؛ «جایگاه هویت ملی در نظام آموزش‌وپرورش ایران»، فصلنامه تحقیقات فرهنگی، س (3)، ش (2)، صص 171ـ147.
- محمدپور جابری، مرتضی، ابراهیم‌زاده، عیسی (1395)؛ «شناسایی و تحلیل اثرات متقابل عوامل کلیدی و سنجش میزان پایداری منطقه‌ای با رویکرد آینده‌نگاری راهبردی (مطالعه موردی: استان خراسان شمالی)»، فصلنامه جغرافیا و پایداری محیط، س (6)، ش (3)، صص 17ـ1.
- مطهری، مرتضی (1378)؛ آشنایی با قرآن، جلد 8، تهران: نشرصدرا.
- موسوی، سید قائم، موسوی، حجت‌الله (1399)؛ «جامعه‌مدنی و توسعه اجتماعی در ایران»، ماهنامه آفاق علوم انسانی، ش (36)، فروردین 1399، صص 107-131.
- نظرپور، محمدتقی (1378)؛ ارزش‌ها و توسعه: بررسی موردی قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، تهران: نشر سازمان انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی
- Gutorov, Vladimir(2015); “Citizenship, National Identity and Political Education: Some Disputable Questions”, Studies of Transition States and Societies, Vol 7 / Issue 1, pp 77-93.
- Kraft, James (2012); Exclusivism, Pluralism, Postmodernism, Contextualism, and Hermeneutics,The Journal of East Asian Philosophy, pp 109-120.
- Sartori, G (1987); The Theory of Democracy Revisited, London, Chatham House Publishers.
- Williams, R (1963); Culture and Society, London,Chatto & Windus publisher.
)