نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری، گروه معماری، واحد اردبیل، دانشگاه آزاد اسلامی اردبیل، ایران

2 استادیار گروه معماری، واحد اردبیل، دانشگاه آزاد اسلامی اردبیل. ایران// گروه معماری، دانشگاه صنعتی شاهرود، ایران

3 استادیار گروه معماری، واحد اردبیل، دانشگاه آزاد اسلامی، اردبیل. ایران؛ گروه معماری، دانشگاه قم. ایران

4 استادیار گروه معماری، واحد اردبیل، دانشگاه آزاد اسلامی اردبیل، ایران

چکیده

معنا از مهم‌‌ترین ابعاد هویتی شهر بوده و خلأ معنا و یا عدم تطابق آن با هویت اسلامی از دغدغه‌‌های اصلی شهرهای امروزی است. سیمای شهر با نشانه‌‌های خود ارزش‌های موردتوجه جامعه را به مخاطبان ارائه می‌‌دهد. با توجه به موارد یاد‌‌شده پرداختن به این سؤال ضروری به‌‌نظر می‌‌رسد که اصول و مؤلفه‌های مؤثر بر ادراک معنای سیما و نشانه‌‌های شهری براساس حکمت اسلامی چیست؟ با توجه به اینکه سیمای شهر اسلامی مدنظر است، در‌‌ راستای دستیابی به مؤلفه‌های معناشناسی، جهان‌‌بینی اسلامی مورد ‌‌توجه بوده است. در این‌‌ راستا، به دنبال پاسخگویی بحران معنا در محیط و با هدف شناخت فرایند و مؤلفه‌های مؤثر بر ادراک معنای اسلامی، مدل مفهومی ادراک معنای اسلامی سیمای شهری را ارائه داده است. این پژوهش به‌صورت کیفی و با روش توصیفی_تحلیلی بوده و با استفاده از منابع گوناگون، به شیوه‌ی استدلال منطقی ارتباط مفاهیم و مؤلفه‌های مرتبط بررسی و براساس ارزش‌های جهان‌‌بینی اسلامی مؤلفه‌های معناشناسی سیمای شهر اسلامی نتیجه‌‌گیری و با نظرخواهی از متخصصان طی چند مرحله به‌‌روش دلفی نهایی شده است. این مؤلفه‌ها در تعدادی از برج‌‌های تجاری تبریز بررسی و مقایسه شده است. نتایج حاکی از آن است که ادراک معنا زمانی رخ‌‌ می‌‌دهد که پیام‌‌های ارسالی سیمای شهر با ارزش‌های جامعه و طرح‌واره‌های ذهنی هماهنگ باشند. در نمونه‌‌های تحقیق به دلیل عدم توجه به اصول و مفاهیم معنوی، معنای دریافتی با ارزش‌ها و طرح‌واره‌های اسلامی مطابقت ندارد.

کلیدواژه‌ها

  • قرآن‌‌کریم.
  • امین‌‌زاده،‌‌بهناز؛ ‌‌نقی‌‌زاده، محمد (1381)؛ «آرمانشهر اسلام: شهر عدالت»، فصلنامه علمی پژوهشـی صـفه، (12) 35، صص 31-21.
  • اریس، بهاره؛ کریمی‌‌مشاور، مهرداد (1397)؛ «مدل مفهومی ارتباط معنایی هنر و فضای شهری»، باغ نظر، 15(66)، صص 16-5.
  • پاکزاد، جهانشاه (1385)؛ مبانی نظری و فرایند طراحی شهری، تهران: انتشارات شهیدی.
  • جعفری، محمدتقی (1378)؛ ثبات و دوام در سنت پیامبر، گردآوری و تنظیم: محمدرضا جوادی، تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامی.
  • چیت‌‌ساز قمی، محمدجواد (1382)؛ گسست نسلی در ایران افسانه یا واقعیت، مجموعه گسست نسل‌ها، تهران: انتشارات جهاد دانشگاهی.
  • حبیب، فرح (1385)؛ «کندوکاوی در معنای شکل شهر»، هنرهای زیباـ‌معماری و شهرسازی، 25، صص 14-5.
  • رئیسی، محمد‌‌منان؛ نقره‌‌کار، عبدالحمید (1394)؛ «هستی‌‌شناسی معنا در آثار معماری»، هویت شهر، 9 (24)، صص 16ـ5.
  • رئیسی، محمدمنان (1395)؛ از معنا تا معناپردازی در معماری اسلامی، چاپ اول، تهران: انتشارات قطب علمی معماری اسلامی.
  • زارعی، مجید؛ نجفی تروجنی، سیده نسیم (1398)؛ «طراحی بافت مرکزی شهرها با رویکرد هویت‌بخشی به فضا مطالعه موردی: بافت مرکزی شهر بهشهر»، فصلنامه مطالعات ملی، 20(79)، صص 136ـ115.
  • سجادزاده، حسن و اریس، بهاره (1396)؛ «بررسی تولید معنا در فضای شهری بر ‌‌مبنای تئوری ساخت‌‌یابی (مطالعه موردی: بازار تبریز)»، پژوهش‌های جغرافیای انسانی، 49 (2)، صص 278ـ273.
  • سلیمانی، محمدرضا؛ اعتصام، ایرج؛ حبیب، فرح (1395)؛ «بازشناسی مفهوم و اصول هویت در اثر معماری»، هویت شهر، 10(25)، صص 26ـ15.
  • سلیمی، حسین (1389)؛ «معناگرایی،‌‌ اصالت‌‌‌‌‌‌‌‌ایده ‌‌‌‌و‌‌ آرمان‌‌گرایی»،‌‌ فصلنامه ‌‌پژوهش‌‌ سیاست، ‌‌12 (29)، صص 216ـ197.
  • شفیعیان ‌‌داریانی، ‌‌فائزه؛ ‌‌پورجعفر،‌‌محمد‌‌رضا؛ ‌‌قبادی،‌‌ علیرضا (1393)؛ «مفهـوم‌‌ مانـدگاری در معمـاری اسـلامی و مقایسـه‌‌ی آن بـا مفهوم پایـداری در معمـاری معاصر»، فصلنامه پژوهش‌های معماری اسلامی، (2)، صص 50ـ32.
  • شولتس، کریستیان (1382)؛ معماری، معنا و مکان، مترجم: ویدا نوروز برازجانی، تهران: انتشارات جان جهان. چاپ اول.
  • صحاف، محمدخسرو (1395)؛ «معنا در معماری ایرانی»، هویت شهر، (10) 1، صص 60ـ51.
  • طباطبایی، سید محمدحسین (1375)؛ اصول فلسفه و روش رئالیسم، تهران: صدرا.
  • علی‌‌الحسابی، مهران؛ رضازاده، راضیه؛ چربگو، نصیبه (1396)؛ «ارائه مدل مفهومی معنای مکان و شاخص‌‌های تداوم آن (تحلیل پدیدارشناسانه تفسیری تجربیات زیسته افراد»، باغ نظر، 14 (52)، صص 26ـ17.
  • قرائی، فریبا (1387)؛ «مقایسه دیدگاه‌‌های طراحان محیط و عامه مردم در مورد هویت شهری و نحوه تقویت آن (مطالعه موردی: منطقه شمیران، شمال تهران)»، نامه معماری و شهرسازی، (1) 1، صص 36ـ25.
  • قلعه‌‌نویی، محمود؛ صالحی‌‌نیا،‌‌مجید و پیمانفر، سپیده (1394)؛ «سیاست‌های طراحی فضای شهری جوباره اصفهان، با رویکردی بر معنای محیط در دو طیف مسلمان و یهودی»، مطالعات شهر ایرانی اسلامی، (6) 21، صص 66ـ57.
  • کاظمی، علی؛ بهزادفر، مصطفی (1392)؛ «بازشناسی نظام معانی محیطی در محیط‌‌های تاریخی با تأکید بر تحولات اجتماعی مخاطبان، مطالعه موردی: محله صیقلان رشت»، فصلنامه مطالعات شهری، 2 (6)، صص 87ـ75.
  • کرمی، اسلام (1396)؛ شریعت شهر اسلامی، تهران: دانشگاه آزاد اسلامی، سازمان چاپ و انتشارات.
  • لینچ، کوین (1387)؛ تئوری شکل خوب شهر، مترجم: سید حسین بحرینی. تهران: دانشگاه تهران.
  • مدنی پور، علی (1379)؛ طراحی فضای شهری، مترجم: فرهاد مرتضایی، تهران: شرکت پردازش و برنامه‌‌ریزی شهری.
  • مردمی، کریم؛ دهقانی‌‌تفتی، محسن (1396)؛ «ارائه مدل کاربردی از فرایند طراحی معماری مبتنی‌بر هستی‌‌شناسی اسلامی»، فصلنامه پژوهش‌‌های معماری اسلامی، (5) 16، صص 122ـ104.
  • مشکینی، ابوالفضل؛ حمزه‌نژاد، مهدی؛ قاسمی، اکرم (1394)؛ «تدقیق مفهومی و تشریح راهکارها و شاخص‌‌های تحقق سنجی چهار اصل مسجد محوری، محله محوری، درون‌گرایی و طبیعت‌‌گرایی در شهر ایرانی اسلامی»، فصلنامه پژوهش‌‌های معماری اسلامی، (3) 3، صص 33ـ18.
  • مصباح، علی (1389)؛ «واکاوی مفهومی معنویت و مسئله معنا»، فصلنامه اخلاق پزشکی، (4) 14، صص 39ـ23.
  • مصباح یزدی، محمدتقی (1388)؛ جامعه و تاریخ از دیدگاه قرآن، قم: مؤسسه در راه حق.
  • مطهری، مرتضی (1389)؛ جامعه و تاریخ، قم: صدرا. چاپ 23.
  • معین، (١٣٧١)؛ فرهنگ لغات معین، تهران: انتشارات سپهر.
  • مهوش، محمد؛ سعدوندی، مهدی (1397)؛ «شاخص‌‌سازی قناعت در معماری»، فصلنامه پژوهش‌‌های معماری اسلامی، (20) 6. صص 154ـ137.
  • مهوش، محمد؛ ارغیانی، مصطفی (1399)؛ «معماری اسلامی از منظر علم دینی»، نشریه علمی اندیشه معماری، 4 (7)، صص 13ـ1.
  • نقره‌‌کار، عبدالحمید (1387)؛ درآمدی بر هویت اسلامی در معماری و شهرسازی، تهران: وزارت مسکن و شهرسازی، دفتر معماری و طراحی شهری، شرکت طرح و نشر پیام سیما.
  • نقی‌‌زاده،‌‌محمد؛ امین‌‌زاده، بهناز (1379)؛ «رابطه معنا و صورت در تبیین مبانی هنر»، هنرهای زیبا، (8)، 32ـ16.
  • نقی‌‌زاده، محمد (1384)؛ جایگاه طبیعت و محیط‌زیست در فرهنگ و شهرهای ایرانی، تهران: واحد علوم و تحقیقات.
  • نقی‌‌زاده، محمد (١٣٨٥)؛ معماری و شهرسازی اسلامی (مبانی نظری)، اصفهان: نظام‌مهندسی ساختمان استان.
  • نقی زاده، محمد (١٣٨9)؛ اصول طراحی شهری، پژوهشکده فرهنگ و هنر جهاد دانشگاهی.
  • نقی زاده، محمد (1390)؛ شهر آرمانی اسلام با فضای حیات طیبه، تهران: نشر شهر.
  • نقی‌زاده، محمد (1393)؛ هویت شهر (مبانی، مؤلفه‌ها و جلوه‌ها)، تهران: سازمان انتشارات جهاد دانشگاهی. چاپ دوم.
  • نقی‌زاده، محمد؛ استادی، مریم (1393)؛ «مقایسه تطبیقی مفهوم ادراک و فرایند آن در فلسفه و روان‌‌شناسی محیط و کاربرد آن در طراحی شهری»، فصلنامه پژوهش‌‌های معماری اسلامی. (2) 2، صص 14ـ3.
  • Appleyard,D (1970); "Styles and Methods of Structuring a City", Environment and Behaviour, 2, PP 100-116.
  • Eco,u (1968); Function and sign, semiotics in architecture in the city and the sign Introduction to Urban Semiotics, Gottdiener, M and Lagopoulos, A. Columbia University press, New York.
  • Gerami, G (2007); "Why Islam?". Monthly education,Qom, 51(1),3- 23.
  • Habib, F(2006); "Inquiry within the Meaning of the city". Honar-ha-ye-ziba. 25. PP 5-14.
  • Lynch, Kevin(1960); The Image of the City. Massachusetts:MIT Press.
  • Manzo, Lynne C(2005); "For better or worse: Exploring multiple dimensions of place meaning", Journal of Environmental Psychology, 25, PP 86–67.
  • Manzo,L.C, Pekins,D.D (2006); "Finding common ground: the importance of place attachment in community participation and planning", Journal of Planning Literature, 20(4): 335-350.
  • Pallasmaa, J(2005); The eyes of the skin: architecture and the senses, Chichester UK: Wley Academy.
  • Smith, M. E(2010);"The archaeologic study of neighborhoods and districts in ancient cities". Journal of Anthropological Archaeology. 29(2). 137-154.

Stringer, ‌‌P (1975); ‌‌Environmental interaction‌‌ Psychological Approaches to Our Physical Environmen. London: Surrey University Press.