نوع مقاله : مقاله پژوهشی
نویسندگان
1 استادیار گروه آموزش زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه فرهنگیان، تهران، ایران
2 کارشناس ارشد آموزش زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه فرهنگیان، کارمند اداره آموزش و پرورش ناحیه 2 ساری
چکیده
برجسته کردن بسیاری از ارزش‌های انسانی نظیر مقاومت، ایثار، صلح، آزادی، ظلم‌ستیزی، عدالت‌خواهی و... در سایه ادبیات پایداری امکان‌پذیر است و کتب درسی مهم‌ترین رسانه‌ای است که در جهت پیشبرد اهداف آموزشی عمل می‌کند و می‌تواند باعث تقویت هویت ملی دانش‌آموزان و جلب‌توجه آن‌ها به ارزش‌های انسانی شود. ازاین‌جهت، می‌توان از این رسانه به‌عنوان یکی از مهم‌ترین ابزارها برای گسترش فرهنگ ایثار، جهاد، شهادت و صلح و دوستی در بین دانش‌آموزان استفاده کرد. پژوهش حاضر با روش تحلیل محتوای کمّی و کیفی به تحلیل جایگاه ادبیات پایداری در کتاب‌های فارسی دوره اول متوسطه پرداخته است. روش تحقیق در این پژوهش، توصیفی و از نوع تحلیل محتواست. جامعه آماری مشتمل بر کتاب‌های فارسی دوره متوسطه اول است و با توجّه به ماهیت موضوع پژوهش و به دلیل محدود بودن جامعه آماری، جامعه و نمونه آماری یکی در نظر گرفته شده است. نتایج حاصل نشان داد که توزیع فراوانی متون پایداری در کتاب‌های فارسی متوسطه اول یکنواخت نیست. پایه هشتم بیشترین حجم و پایه هفتم کمترین حجم از متون پایداری را به خود اختصاص داده است. همچنین، در کتاب‌های هر سه پایه، مؤلفه‌های مرتبط با جنگ و شهادت‌طلبی، دارای بیشترین فراوانی و مؤلفه‌های مربوط به صلح و آزادی کمترین میزان فراوانی را داشته‌اند.
کلیدواژه‌ها
- آرمند، محمد؛ عظیمی وحید، معصومه؛ مظاهری، حسن (1394)؛ «بررسی کتاب‌های درسی به‌منظور ارائه راهبرد، برای نهادینه کردن ارزش‌های انقلاب اسلامی در دانش‌آموزان»، رهیافت انقلاب اسلامی، شماره 33، صص 88ـ67.
- آقاخانی بیژنی، محمود؛ صادقی، اسماعیل؛ صفری، جهانگیر (1393)؛ «تحلیل چند مؤلفه پایداری در آثار شاعران پایداری (دعوت به جهاد، ستایش آزادی، مهدویت و پیروزی و...)»، ادبیات پایداری، دوره ششم، شماره 10، صص 22ـ1.
- آقانوری، نعیمه؛ غلامحسین‌زاده، غلامحسین (1395)؛ «تحلیل آماری‌ـ‌رویکردی پژوهش‌های حوزه ادبیات پایداری»، ادبیات پایداری، دوره هشتم، شماره 15، صص 29ـ1.
- آل احمدی، مریم السادات؛ شرفی ابقاء، افسانه (1395)؛ «اهمیت و لزوم استفاده از کتاب درسی به روز در فرایند یاددهی یادگیری»، کنفرانس ملی دانش و فناوری روانشناسی، علوم تربیتی و جامع روانشناسی ایران، تهران: مؤسسه برگزارکننده همایش‌های توسعه محور دانش و فناوری سام ایرانیان.
- افشار، عبدالله؛ سبحانی نژاد، مهدی (1393)؛ «بررسی مفاهیم ایثار و شهادت در کتاب‌های درسی دوره ابتدایی»، پژوهش در مسائل تعلیم و تربیت اسلامی، شماره 24، صص 171ـ132.
- امیری خراسانی، احمد؛ هدایتی، فاطمه (1393)؛ «ادبیات پایداری، تعاریف و حدود»، ادبیات پایداری، دوره ششم، شماره 10، صص 41ـ24.
- باوان‌پوری، مسعود؛ فدوی، طیبه؛ لرستانی، نرگس (1396)؛ «جلوه‌های ادب پایداری در شعر نسیم شمال با تکیه بر دیوان باغ بهشت»، ادبیات پایداری، دوره 9، شماره 17، صص 21ـ1.
- ﺑﺼﻴﺮی، ﻣﺤﻤﺪﺻﺎدق (1387)؛ «طرح و ﺗﻮﺿـﻴﺢ ﭼﻨـﺪ ﺳـﺆال درباره ﻣﺒـﺎﻧﻲ ادﺑﻴـﺎت ﭘﺎﻳـﺪاری، نام پایداری»، ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻣﻘﺎﻻت اوﻟﻴﻦ ﻛﻨﮕﺮه ادﺑﻴﺎت ﭘﺎﻳﺪاری داﻧﺸﮕﺎه ﻛﺮﻣﺎن، ﺗﻬﺮان: ﺑﻨﻴﺎد ﺣﻔﻆ آﺛﺎر و ﻧﺸﺮ ارزش‌های دﻓﺎع ﻣﻘﺪس.
- بصیری، محمدصادق (1388)؛ سیر تحلیلی شعر مقاومت در ادبیات فارسی، از آغاز تا عصر پهلوی، کرمان: دانشگاه شهید باهنر کرمان.
- بیرانوند، نسرین؛ آریان، حسین (1396)؛ «ادبیات پایداری در کتب فارسی دوره متوسطه»، بهارستان سخن، شماره 14، صص 122ـ98.
- تسلیم جهرمی، فاطمه؛ طالبیان، یحیی (1390)؛ «مضامین و بن‌مایه‌های ادبیات پایداری در اشعار ادیب المالک فراهانی»، ادبیات پایداری، سال دوم، شماره 4، صص 112ـ91.
- جهانگرد، فرانک (1395)؛ «تحلیل سیر تکوینی تعاریف ادبیات پایداری در ایران»، ادبیات پایداری، دوره هشتم، شماره 14، صص 77ـ61.
- حجازی، بهجت السادات؛ رحیمی، فائزه (1389)؛ «جلوه‌های ادبیات پایداری در شعر ایلیا ابوماضی»، لسان مبین (پژوهش ادب عربی)، دوره دوم، شماره 2، صص 58ـ41.
- حسام‌پور، سعید؛ حاجبی، احمد (1387)؛ «سهم ادبیات پایداری در کتاب‌های درسی»، نامه پایداری، به کوشش دکتر احمد امیری خراسانی، تهران: بنیاد حفظ و نشر ارزش‌های دفاع مقدس.
- رضایی، بهزاد (1395)؛ تحلیل محتوای کتب درسی سال ششم ابتدایی براساس عوامل خلاقیت گیلفورد، پایان‌نامه برای اخذ درجه کارشناسی ارشد، دانشکده علوم تربیتی و روانشناسی دانشگاه محقق اردبیلی.
- رضوی، عبدالحمید (1394)؛ «تحلیل محتوای کتاب‌های درسی براساس مؤلفه‌های دفاع مقدس دوره متوسطه ادبیات فارسی و دینی»، اسلام و پژوهش‌های تربیتی، سال هفتم، شماره 1، پیاپی ١٣، صص 112ـ91.
- سنگری، محمدرضا (1380)؛ نقد و بررسی ادبیات منظوم دفاع مقدس، تهران: پالیزان.
- شرفی، محمود؛ محمودی، سیروس؛ پورخواجه، مائده (1399)؛ «بررسی جایگاه تربیت مؤلفه‌های جهادی در کتاب‌های درسی متوسطه اول»، مسائل کاربردی تعلیم و تربیت اسلامی، سال پنجم، شماره 15، صص 68ـ31.
- شریفی، محمد (1388)؛ فرهنگ ادبیات فارسی، تهران: نشر معین.
- شکری، غالی (1366)؛ ادب مقاومت، ترجمه: محمدحسین روحانی، تهران: نشر نو.
- شکیبافر، یدالله، پهلوان شمسی، فاطمه (۱۳۹۳)؛ «ادبیات پایداری، ادبیات و ترجمه در آموزش‌وپرورش»، اولین همایش ملی زبان انگلیسی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد میبد.
- صرفی، محمدرضا (1391)؛ «گستره ادبیات پایداری» ادبیات پایداری، دوره ششم، شماره 7، صص 234ـ207.
- عبادی، غلام‌رضا (1390)؛ «تحلیل محتوای کتاب درسی زبان فارسی 1»، رشد آموزش زبان و ادب فارسی، شماره 10، زمستان، صص 165ـ160.
- عبدالملکی، عبدالله؛ لشکری، شایسته؛ داود، کبرا (1395)؛ «تحلیل محتوای کتاب‌های فارسی دوره متوسطه ازلحاظ توجه به جامعه‌پذیری»، مطالعات روانشناسی و علوم تربیتی، دوره دوم شماره 4، صص 155ـ134.
- عزیزی‌پور، محمدرضا؛ باوان‌پوری، مسعود؛ لرستانی، نرگس (1396)؛ «بن‌مایه‌های ادبیات مقاومت در شعر ابراهیم ابوطالب»، ادبیات دفاع مقدس، دانشگاه شاهد، دوره اول، شماره 1، صص 42ـ27.
- فیروزی، حسین؛ اسماعیل‌پور، مطلق؛ عباسعلی وفای، ابوالقاسم (1398)؛ «تحلیل نمادهای شعر پایداری در اشعار احمد شاملو بر پایه نقد اسطوره‌شناختی»، ادبیات پایداری، دوره یازدهم، شماره 20، صص 154ـ131.
- قائدی، محمدرضا؛ گلشنی، علیرضا (1395)؛ «روش تحلیل محتوا از کمی گرایی به کیفی گرایی»، روش‌ها و مدل‌های روان‌شناختی، سال هفتم، شماره 23، صص 82ـ57.
- محمودی، سیروس (1399)؛ «مؤلفه‌های ایثار و شهادت در کتاب‌های درسی متوسطه دوم»، مطالعات ملی، دوره 21، شماره 84، صص 67-84.
- موسوی دالینی، جواد (1397)؛ «مضامین و بن‌مایه‌های ادبیات پایداری در جنگ‌نامه کشم و جرون نامه»، مطالعات تاریخی جنگ، دوره دوم، شماره 3، صص 168ـ149.
- نجاریان، محمدرضا (1393)؛ «جلوه‌های ادبیات پایداری در کلام امام خمینی (ره)»، ادبیات پایداری، دوره ششم، شماره 10، صص 294ـ273.
- واشقانی فراهانی، ماشاءالله؛ علی‌پور، احمد (1382)؛ «بررسی و تحلیل محتوای کتاب درسی علوم پایه اول کودکان کم‌توان ذهنی و مقایسه آن با کتاب درسی علوم پایه اول کودکان عادی»، کودکان استثنائی، دوره سوم، شماره 2، صص 142ـ117.
)