نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی کارشناسی‌ارشد، تاریخ ایران اسلامی، دانشگاه اصفهان

2 دانشیار گروه تاریخ، دانشگاه اصفهان

چکیده

هویت ملی، خودآگاهی مشترک یک ملت است که در عرصه‌های مختلفی چون داستان‌، شعر، موسیقی، نقاشی، خطاطی و معماری نمود پیدا می‌کند. کتیبه‌های شعر فارسی در بناهای تاریخی، که هم‌زمان از چهارعنصر زبان، خط، شعر و معماری بهره می‌برند، جلوه‌ای از هویت ملی را به نمایش می‌گذارند. این پژوهش کوشیده است تا تجلی هویت ملی را در اشعار فارسی کتیبه‌های تاریخی دوره‌ی ‌صفوی در شهر اصفهان مورد بررسی قرار دهد. به همین منظور، تعداد 97 کتیبه شعر فارسی در بناهای تاریخی شهر اصفهان از دوره‌ی‌ صفوی مورد بررسی قرار گرفت. نتایج به دست آمده از بررسی 457 بیت شعر در کتیبه‌های ذکر شده نشان می‌دهد پرتکرارترین مضامین در کتیبه‌های مورد مطالعه عبارت‌اند از: 1- مضامین دینی 2- مدح شاه 3- ذکر نام و یاد بانی بنا، که به ترتیب به مذهب تشیع، نهاد شاهی و نهاد وقف اشاره دارند و هر یک به ‌نوعی از فراسنجه‌های هویت ملی در دوره‌ی صفوی محسوب می‌شوند.

کلیدواژه‌ها

-      ابن‌خلدون، عبدالرحمن (1362)؛ مقدمه ابن‌خلدون، ترجمه محمد پروین گنابادی، ج 1، چ 4، تهران: مرکز انتشارات علمی و فرهنگی.
-      احمدی، نزهت (1384)؛ «تشیع و وقف در عصر صفوی»، مجله دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه اصفهان، س 22، ش 40، صص 62-41.
-    افروغ، محمد؛ نوروزی‌طلب، علیرضا (1389)؛ «هویت اسلامی ـ ایرانی در فلزکاری عصر صفوی: با تأکید بر کتیبه‌های موجود بر روی آثار فلزی»، فصلنامه مطالعات ملی، دوره 11، ش 4، صص 100-73.
-      الهیاری، فریدون؛ فروغی‌ابری، اصغر؛ مرسل‌پور، محسن (1389)؛ «بازتاب کارکردهای نهاد شاهی در نامه طاهر به عبدالله»، فصلنامه گنجینه اسناد، دوره 20، ش 80، صص 29-16.
-      حسنی‌رنجبر، احد؛ حبیبی، زهرا (1394)؛ «شعر بر کتیبه بناهای آرامگاهی شهر اصفهان»، فصلنامه علمی فنی هنری اثر، دوره 36، ش 69، صص 62-37.
-      رجایی، فرهنگ (1396)؛ مشکله هویت ایرانیان امروز، چ 8، تهران: نی.
-    رحیمی‌فر، مهناز؛ عبدالقهار، سعیداف (1392)؛ «موقعیت اجتماعی واقفان در عصر صفویه به استناد وقف‌نامه‌ها»، فصلنامه پژوهشی تاریخ فرهنگ و تمدن اسلامی، دوره 4، ش 12، صص 70-41.
-      رویمر، هانس‌روبرت (1385)؛ ایران در راه عصر جدید: تاریخ ایران از 1350 تا 1750، ترجمه آذر آهنچی، چ 2، تهران، دانشگاه تهران.
-      سروش، عبدالکریم (1377)؛ تفرج صنع؛ گفتارهایی در اخلاق و صنعت و علم انسانی، چ 3، تهران: مؤسسه فرهنگی صراط.
-      سیوری، راجر (1378)؛ ایران عصر صفوی، ترجمه کامبیز کریمی، چ 6، تهران، نشر مرکز.
-    صالحی‌کاخکی، احمد و همکاران (1395)؛ «طبقه‌بندی مضمونی کتیبه‌های نستعلیق در آرایه‌های چوبی وابسته به معماری دوره صفوی ایران»، دوفصلنامه مرمت و معماری ایران، دوره 1، ش 13، صص
133-123.
-    فانی، کامران (1384)؛ «نقش خط و کتابت در پیوندهای فرهنگی»، در مجموعه مقالات گردآوری شده توسط وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی تحت عنوان: سیر خط و کتابت، مجموعه مقالات همایش بین‌المللی از لوح تا لوح، ترجمه ماناواز آلکساندریان، تهران: چامه، صص 248-241.
-      فدایی، غلامرضا (1398)؛ مقدمه‌ای بر شناخت اسناد آرشیوی، چ 9، تهران: سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاه‌ها (سمت).
-    قاسمی‌‌سیچانی، مریم؛ قنبری‌شیخ‌شبانی، فاطمه؛ قنبری‌شیخ‌شبانی، محبوبه (1396)؛ «تحلیل مضمون کتیبه‌های قرآنی ورودی‌ها و محراب‌های مسجد جامع اصفهان»، فصلنامه پژوهش‌های معماری اسلامی، س 5، ش 16، صص 68-49.
-      گودرزی، حسین (1387)؛ تکوین جامعه‌شناختی هویت ملی در ایران با تأکید بر دوره صفویه، تهران: تمدن ایرانی.
-      محرمی، توحید (1383)؛ هویت ایرانی، اسلامی ما، هویت در ایران، به اهتمام علی‌اکبر علیخانی، تهران: پژوهشکده علوم انسانی و اجتماعی جهاد دانشگاهی.
-      مسکوب، شاهرخ (1385)؛ هویت ایرانی و زبان فارسی، چ 3، تهران: فرزان.
-      مطهری، مرتضی (1362)؛ خدمات متقابل اسلام و ایران، چ 12، قم: دفتر انتشارات اسلامی.
-      نوایی، عبدالحسین؛ احمدی، نزهت (1381)؛ «ساختار نهاد وقف در عصر صفوی»، فصلنامه علوم انسانی دانشگاه الزهرا (س)، دوره 12، ش 43، صص 43-21.
-    هاشمی‌نژاد، علیرضا (1384)؛ «نگاهی دیگر به تاریخ و علل پیدایش و تحول خط شکسته»، در مجموعه مقالات گردآوری شده توسط وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی تحت عنوان: سیر خط و کتابت، مجموعه مقالات همایش بین‌المللی از لوح تا لوح، ترجمه ماناواز آلکساندریان، تهران: چامه، صص 222-207.
-      هنرفر، لطف‌الله (1348)؛ «فهرست کتیبه‌های تاریخی در آثار تاریخی اصفهان»، معارف اسلامی، سازمان اوقاف، ش 10، صص 63-55.
-      -------- (1350)؛ گنجینه آثار تاریخی اصفهان، چ 2، اصفهان: ثقفی.