نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه علوم اجتماعی دانشگاه گیلان

2 استادیار گروه مطالعات ایران دانشگاه امام باقر(ع)

چکیده

اقوام در ایران چه قبل از تشکیل دولت ملی و چه بعد از آن همواره مورد توجه روشنفکران و نخبگان و نظام‌های سیاسی حاکم بوده‌اند. اقوام تا پیش از تثبیت دولت ملی در ایران بیشتر از سوی روشنفکران و عمدتاً در جهت برساخت ناسیونالیسم ایرانی و غالباً در کتب، روزنامه‌ها و اشعار مورد توجه قرار می‌گرفتند. در دوره پهلوی اول و دوم عمدتاً این ناسیونالیسم باستان‌گرا بود که به اقوام موجودیت و معنا می‌بخشید و آن را به‌مثابه تهدیدی برای شکل‌گیری هویتی فراگیر در نظر می‌گرفت؛ اما پس از پیروزی انقلاب اسلامی نوعی دگرگونی در فضای گفتمانی درخصوص هویت را شاهد هستیم. این گفتمان متفاوت در سال‌های ابتدایی بعد از پیروزی انقلاب اسلامی، به‌طور مشخص، خود را در سپهر گفتمانی امام خمینی(ره) نشان می‌دهد. این مقاله به بررسی مبانی و اصول سیاستگذاری هویتی در ج.ا.ا. بر پایه گفتمان امام خمینی(ره) می‌پردازد. برای این منظور از رهیافت ساختارگرایی، در قالب چارچوب نظری، بهره گرفته شده است. داده‌هایی که در این تحلیل بدان‌ها پرداخته شد شامل سخنرانی‌های امام(ره) در صحیفه امام بوده است. دال مرکزی گفتمان حاکم بر سیاستگذاری هویتی در اندیشه امام(ره)، اتحاد دینی بوده است. هم‌چنین می‌توان از مواردی نظیر برابری، برادری، نفی تفرقه، تنازع و نفی قوم‌گرایی به‌منزله‌ی دال‌های شناور یاد کرد.

کلیدواژه‌ها

-      آشوری، داریوش (1373)؛ دانشنامه سیاسی، تهران: مروارید.
-      اشرف، احمد (1383)؛ بحران هویت ملی و قومی در ایران، احمدی (گردآورنده)، ایران، هویت، ملیت، قومیت، تهران: مؤسسه تحقیقات و توسعه علوم انسانی.
-      اکبری، عسگر (1399)؛ «مؤلفه‌های هویت ایرانی ـ اسلامی در منظومه فکری مقام معظم رهبری»، فصلنامه مطالعات ملی، س 21، ش 83، صص 64-45.
-      امام خمینی(ره) (1360)؛ صحیفه امام، ج 8 و 13، چ 2.
-      امام خمینی(ره) (1392)؛ ق‍وم‍ی‍ت‌، م‍ل‍ی‍ت‌ و ان‍دی‍ش‍ه‌ ف‍رام‍ل‍ی‌ از دی‍دگ‍اه امام خمینی(ره)، تهران: ‏‏مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی(ره).
-    بالمر، مارتین؛ سولوموز، جان (1381)؛ مطالعات قومی و نژادی در قرن بیستم، ترجمه پرویز دلیرپور و سیدمحمدکمال سروریان، تهران: پژوهشکده مطالعات راهبردی غیرانتفاعی، انتشارات پژوهشکده مطالعات راهبردی.
-      برزگر، ابراهیم (1379)؛ «صراط، ضابطه هویت در اندیشه امام خمینی(ره)»، فصلنامه مطالعات ملی، س 2، ش 5، صص 157-135.
-      بشیریه، حسین (1386)؛ عقل در سیاست، سی‌وپنج گفتار در فلسفه، جامعه‌شناسی و توسعه سیاسی، نگاه معاصر، تهران.
-      تقی‌لو، فرامرز (1386)؛ «تنوع قومی، سیاست چندفرهنگی و الگوی شهروندی: بررسی موردی ایران»، فصلنامه مطالعات راهبردی، دوره 10، ش 35، صص 31-9.
-      رنجبر، مقصود (1384)؛ «معرفی و نقد کتاب نظریه‌های ناسیونالیسم»، اثر اموت اوز کریملی، فصلنامه مطالعات ملی، س 6، ش 4، صص 166-153.
-      رنجبر، مقصود؛ اصلانی، مسعود؛ افراسیابی، هادی (1397)؛ «بررسی و تحلیل نظام سیاستگذاری قومی در ایران»، فصلنامه راهبرد سیاسی، س 2، ش 7، صص 145-113.
-      سلطانی، علی‌اصغر (1397)؛ قدرت، گفتمان و زبان: سازوکارهای جریان قدرت در جمهوری اسلامی ایران، تهران: نشر نی.
-      شیرازی، اصغر (1395)؛ ایرانیت، ملیت، قومیت، تهران: چاپ نگاه.
-      علیزاده، مژده (1399)؛ «بررسی مؤلفه‌های هویت ملی در کتاب‌های فارسی ابتدایی (تألیف‌های جدید 1398)»، فصلنامه مطالعات ملی، س 21، ش 83، صص 84-65.
-    غلامی، محمدرضا (1395)؛ «تحلیل گفتمان سیاست‌های قومی پس از انقلاب اسلامی (با تأکید بر دوره 1368-1376)»، فصلنامه مطالعات راهبردی سیاستگذاری عمومی، دوره 6، ش 20، صص 124-111.
-    قاسمی، زهرا؛ محمدکاظم، کاوه‌پیشقدم؛ بهزادی، محمدحسین (۱۳۹۲)؛ بررسی مفهوم قومیت و ملی‌گرایی در اندیشه امام خمینی(ره) و شهید مطهری، همایش قومیت و فرهنگ ایران اسلامی، تبریز: دانشکده علوم تربیتی و روان‌شناسی، https://www.civilica.com/Paper-GHOMIYAT01-GHOMIYAT01_003.html
-      مالشویج، سینیشا (1390)؛ جامعه‌شناسی قومیت، ترجمه پرویز دلیرپور، تهران: انتشارات آمه.
-    محمودی، ابوالقاسم؛ افضلی، رسول؛ ذکی، یاشار؛ یزدان‌پناه، کیومرث (1398)؛ «ارزیابی الگوهای سیاستگذاری و مدیریت قومی در ایران»، فصلنامه مجلس و راهبرد، س 26، ش 99، صص 276-249.
-      مقصودی، مجتبی (1379)؛ «فرهنگ، ارتباطات و تحولات قومی، (بررسی نظری)»، فصلنامه مطالعات ملی، س 2، ش 6، صص 196-171.
-      ---------- (1380)؛ تحولات قومی در ایران؛ علل و زمینه‌ها، تهران، مؤسسه مطالعات ملی.
-      هوشنگی، حمید (1396)؛ تنوع قومی در جمهوری اسلامی ایران؛ راهبردها و سیاست‌ها، تهران: دانشگاه امام صادق(ع).
-      Giok, L, O. (2005); "The Role of theDevelopmental State and Interethnic Relations in Singapore", Asian ethnicity journal, Volume 6, 2005 - Issue 2.
Jumageldinov, A. (2014); "Cultural Identification and Interethnic relations IN Kazakhastan", Procedia - Social and Behavioral Sciences, 114 (2014) 782–786.