نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار گروه مطالعات منطقه‌ای دانشگاه تهران

2 دانشجوی دکتری مطالعات منطقه‌ای دانشگاه تهران

چکیده

هدف کلی از این مقاله تحلیل محتوای مقایسه‌ای کتاب‌های درسی ادبیات فارسی دوره ابتدایی کشور ایران و کتاب‌های دری صنف ابتدایی کشور افغانستان برای تعیین جایگاه مؤلفه‌های هویت ملی در محتوای این کتاب‌ها است. در این پژوهش از روش پژوهش تحلیل محتوای تلفیقی (کمی و کیفی) با رویکرد مقایسه‌ای استفاده شده است. جامعه آماری پژوهش 6 کتاب فارسی پایه‌های اول تا ششم دوره ابتدایی در ایران در سال تحصیلی 1398-1399 و 6 کتاب دری صنف‌های اول تا ششم دوره ابتدایی در افغانستان در سال تحصیلی 1398-1399 است. برای تحلیل محتوای کمی از نرم‌افزار SPSS و برای تحلیل محتوای کیفی هم از بررسی مضامین کتب درسی و تعیین شاخص‌های هویت ملی در کتاب‌های جامعه آماری استفاده شده است. یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد که نخست توجه به مؤلفه‌های هویت‌بخش ملی در کتاب‌های درسی فارسی دوره ابتدایی ایران و کتاب‌های درسی دری صنف ابتدایی افغانستان کمتر از 50 درصد بوده و دوم، درصد فراوانی مؤلفه‌های هویت‌بخش در کتاب‌های فارسی دوره ابتدایی در ایران بیشتر از کتاب‌های دری دوره ابتدایی در افغانستان است.

کلیدواژه‌ها

-      احمدی، حمید (1383)؛ ایران: هویت، ملیت، قومیت (مجموعه مقالات)، تهران: مؤسسه تحقیقات علوم انسانی.
-      ---------- (1388)؛ بنیادهای هویت ملی ایرانی، تهران: پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی.
-      اسمیت، آنتونی (1383)؛ ناسیونالیسم: نظریه ایدئولوژی و تاریخ، ترجمه منصور انصاری، تهران: مؤسسه مطالعات ملی.
-      پورشکری، علیرضا؛ شریفیان، فریدون؛ نصراصفهانی، احمدرضا (1399)؛ «تحلیل محتوای کتاب‌های درسی مطالعات اجتماعی دوره اول متوسطه: براساس مؤلفه‌های میراث فرهنگی»، فصلنامه مطالعات ملی، دوره 81، س 21، ش 1، بهار، صص 46-27.
-      جنکینز، ریچارد (1381)؛ هویت اجتماعی، ترجمه تورج یاراحمدی، تهران: نشر شیرازه.
-      خدایار، ابراهیم؛ فتحی، اعظم (1387)؛ «هویت ملی در کتاب‌های درسی آموزش‌وپرورش، مورد مطالعه: دوره متوسطه»، فصلنامه مطالعات ملی، دوره 9، ش 3، صص 52-27.
-      سازمند، بهاره؛ صوراناری، حسین (1397)؛ «هویت و منافع روسیه در منطقه‌گرایی اوراسیایی»، فصلنامه سیاست، دوره 48، ش 4، صص 1000-979.
-      سیدامامی، کاووس (1387)؛ پژوهش در علوم سیاسی، تهران: پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری.
-    شارع‌پور، محمود؛ سلیمانی، محمدرضا؛ شکراللهی، آمنه (1391)؛ «بازنمایی مؤلفه‌های هویت ملی در کتب فارسی دوره ابتدایی»، فصلنامه خانواده و پژوهش، س 9، ش 4، صص 174-170.
-    صادق‌زاده، رقیه؛ منادی، مرتضی (1387)؛ «جایگاه نمادهای هویت ملی در کتاب‌های درسی ادبیات فارسی و تاریخ دوره متوسطه: رشته علوم انسانی»، فصلنامه نوآوری آموزشی، س 12، ش 27، صص 136-125.
-    صالحی‌عمران، ابراهیم؛ شکیباییان، طناز (1386)؛ «بررسی میزان توجه به مؤلفه‌های هویت ملی در کتاب‌های درسی دوره آموزش ابتدایی»، فصلنامه مطالعات ملی، دوره 29، س 8، ش 1، صص 85-63.
-      عبدی، عطاالله؛ لطفی، مریم (1387)؛ «جایگاه هویت ملی در کتب درسی آموزش‌وپرورش؛ مورد مطالعه کتب تاریخ دوره دبیرستان»، فصلنامه مطالعات ملی، دوره 9، ش 3، صص 72-53.
-      عمید، حسن (1375)؛ فرهنگ فارسی عمید، تهران: مؤسسه انتشارات امیرکبیر.
-      قاسمی، حاکم (1387)؛ «همبستگی ملی در کتب درسی دوره ابتدایی: مورد مطالعه کتب فارسی»، فصلنامه مطالعات ملی، دوره 34، س 9، ش 2، صص 160-133.
-       کوثری، مسعود (1387)؛ «روش مقایسه‌ای» در رهیافت و روش در علوم سیاسی، به اهتمام عباس منوچهری، تهران: سمت.
-      کوشا، محمدمهدی (1387)؛ دانستنی‌های سیاست: هویت، تهران: وزارت علوم، تحقیقات و فناوری، دفتر برنامه‌ریزی اجتماعی و مطالعات فرهنگی.
-      مشیرزاده، حمیرا (1383)؛ تحول در نظریه‌های روابط بین‌الملل، تهران: سمت.
-    معروفی، یحیی؛ پناهی‌توانا، صادق (1393)؛ «جایگاه مؤلفه‌های هویت ملی ـ مذهبی در محتوای کتاب‌های ادبیات فارسی دوره متوسطه»، فصلنامه تعلیم و تربیت، ش 120، صص 104-83.
-      منصوری، علی؛ فریدونی، آزیتا (1388)؛ «تبلور هویت ملی در کتب درسی؛ بررسی محتوایی کتاب فارسی دوره ابتدایی»، فصلنامه مطالعات ملی، دوره 38، س 10، ش 2، صص 46-27.
-    نجار‌نهاوندی، مریم؛ قربانعلی‌زاده، مژده (1393)؛ «تحلیلی بر هویت ملی در کتب درسی (مطالعه موردی، مطالعات اجتماعی)»، دوفصلنامه پژوهش‌های تربیتی، ج 1، ش 29، صص 101-79.
-      Fuchs, Dieter; Klingemann, Hans-Dieter (2011); Cultural Diversity, European Identity and the Legitimacy of the EU, Edward Elgar Publishing Limited.
-      Hund, Markus (2001); "The Development of ASEAN Norms between 1997 and 2000: A Paradigm Shift?", Zops Occasional Papers Trier, April, PP 1-71.
-      Weller, Paul (2004); "Identity, Politics, and the Future(s) of Religion in the UK", Journal of Contemporary Religion, 19 (1), PP 3-21.