نوع مقاله : مقاله پژوهشی
نویسنده
دانشیار گروه علوم سیاسی دانشگاه مازندران
چکیده
شکل‌گیری ذهنیت عقب‌ماندگی در ایران و پاسخ بدان، از زمان انقلاب مشروطه و حتی قبل از آن، از زمان شکست ایرانیان در جنگ با روس‌ها، به یکی از دغدغه‌های بزرگ جامعه و نیروهای فکری و سیاسی آن بدل گردید. پاسخ‌های متفاوت و متعارض هر یک به این مسأله که برای نخستین‌بار در تدوین قانون اساسی و استقرار نهادهای مدرن چون پارلمان، پس از انقلاب 1285، سرباز نمود، به آشفتگی‌های بسیاری دامن زد و مانع پیشرفت کشور گردید. روشنفکران که برای نخستین‌بار از طریق آشنایی با دنیای جدید، سبب شکل‌گیری ذهنیت عقب‌ماندگی ایران در مقایسه با غرب شدند، با طرح و اجرای مسائل جدید پس از مشروطیت، جامعه ایران را به قطب‌‌های مختلف فکری بدل ساختند که به رویارویی‌هایی چون سنت و تجدد و حتی میان تجددخواهان انجامید. روشنفکران ایرانی قبل از انقلاب مشروطه، از طریق رهبری فکری جامعه و نیروهای سیاسی، وارد عرصه عمل شده و سپس با انقلاب مشروطه، رهبری سیاسی جامعه را به دست گرفتند و بعدها با تشکیل دولت پهلوی در صدد مدرن‌سازی کشور برآمدند. آنها در سه دسته عمده مطابق با الگوهای غربی روشنفکری قابل تشخیص می‌باشند: لیبرال‌دموکراسی، سوسیال‌دموکراسی و مارکسیسم. سؤال مهم در این مقاله در خصوص نحوه ظهور رهبری فکری و عملی روشنفکران در قبل و بعد از انقلاب مشروطه و تفاوت میان هر سه گرایش یاد شده در باب پاسخ به مسأله عقب‌ماندگی است که به چالش‌های هویتی بزرگی در جامعه ایران منجر گردیده است.
کلیدواژه‌ها
)