فصلنامه مطالعات ملی

ابعاد چهارگانه هویت ایرانی در سند دانشگاه اسلامی

خسرو قبادی

دوره 24، شماره 95 ، مهر 1402، ، صفحه 113-143

چکیده

  در پژوهش حاضر میزان توجه به ابعاد چهارگانه هویت ایرانی (دینی، مدرن، ملی، قومی) در «سند دانشگاه اسلامی» بررسی و با یکدیگر مقایسه شده است. مسئله این نوشتار چگونگی قرار گرفتن هویت‌‌‌های چهارگانه ...  بیشتر در پژوهش حاضر میزان توجه به ابعاد چهارگانه هویت ایرانی (دینی، مدرن، ملی، قومی) در «سند دانشگاه اسلامی» بررسی و با یکدیگر مقایسه شده است. مسئله این نوشتار چگونگی قرار گرفتن هویت‌‌‌های چهارگانه یادشده در یک سند حاکمیتی بوده و پرسش اصلی آن است که چه رابطه‌ی ستیز، گریز و پذیرشی میان این چهار لایه هویتی در سند دانشگاه اسلامی برقرار است؟ روش مطالعه مبتنی‌بر تحلیل محتوای کیفی سند از طریق شناسایی واژگان و عبارت‌‌‌های دال بر هویت‌های چهارگانه است. با توجه به دشواری توازن و تعادل هویت‌‌‌های چهارگانه به‌ویژه هویت مدرن و دینی در سند، سیاست‌گذار در برخی فرازهای سند به ابهام و کلی‌گویی دچار شده است؛ اما در برخی از فرازهای دیگر، همنشینی هویت‌‌‌ها طبیعی بوده و تعادل نسبی بین آن‌ها برقرار شده است. هرچند در میان هویت‌‌‌های چهارگانه موجود بیشترین تعارض میان هویت دینی و مدرن اّست؛ اما درمجموع، همنشینی و سازگاری هویت‌‌‌ها در کل سند بیشتر از تعارض‌‌‌هاست.

---

• مشاهده مقاله
• اصل مقاله 1.19 M

مناسبات اقوام در ایران در اندیشه آیت‌‌‌‌الله خامنه‌‌‌‌ای

مهدی مولایی آرانی

دوره 23، شماره 91 ، شهریور 1401، ، صفحه 83-102

چکیده

  یکی از مسائل اصلی در جوامع معاصر، نحوه‌ی همزیستی و مناسبات گروه‌‌‌‌ها و اقوام مختلف در کنار یکدیگر است. این مسئله در جمهوری اسلامی ایران که گروه‌‌‌‌ها و اقوام مختلفی در سالیان و قرون متمادی در آن ...  بیشتر یکی از مسائل اصلی در جوامع معاصر، نحوه‌ی همزیستی و مناسبات گروه‌‌‌‌ها و اقوام مختلف در کنار یکدیگر است. این مسئله در جمهوری اسلامی ایران که گروه‌‌‌‌ها و اقوام مختلفی در سالیان و قرون متمادی در آن زیست کرده‌‌‌‌اند، نیز موردتوجه است. مسئله و سؤال اصلی این مقاله آن است که بر اساس اندیشه‌ی آیت‌‌‌‌الله خامنه‌‌‌‌ای، مناسبات اقوام در ایران و نسبت و رابطه‌ی هویت ملی، قومی و دینی در میان آن‌ها چگونه است؟ برای پاسخ به این سؤال تمامی دیدارهای آیت‌‌‌‌الله خامنه‌‌‌‌ای با مردم و گروه‌‌‌‌های مختلف از استان‌‌‌‌های قومیت‌‌‌‌نشین (جمعاً 97 سخنرانی) با روش تحلیل مضمون موردبررسی قرار گرفته است. چهار مضمون اصلی استخراج‌شده از بیانات ایشان عبارت‌اند از: 1- مبانی و اصول برای همزیستی اقوام، 2- اعتقادات و مناسک دینی، 3- روابط و تعلقات فرهنگی اجتماعی، 4- حفظ سرزمین و پیشرفت و مشارکت سیاسی‌‌‌‌ـ اقتصادی.

---

• مشاهده مقاله
• اصل مقاله 917.6 K

هویت دینی و پیش‌بایست‌های طراحی برنامه درسی

حسن نجفی؛ حسن ملکی؛ مهدی سبحانی نژاد؛ علی مصباح

دوره 22، شماره 86 ، تیر 1400، ، صفحه 3-26

چکیده

  پژوهش حاضر با هدف معرفی هویت دینی انسان و تبیین پیش‌بایست‌هایطراحی برنامه درسی مختص به آن انجام گردید. روش پژوهش تحلیلیـ استنباطی و منبع اصلی آن، تفسیر گرانقدر المیزان بود، هرچند از نظرات اختصاصی گروه ...  بیشتر پژوهش حاضر با هدف معرفی هویت دینی انسان و تبیین پیش‌بایست‌هایطراحی برنامه درسی مختص به آن انجام گردید. روش پژوهش تحلیلیـ استنباطی و منبع اصلی آن، تفسیر گرانقدر المیزان بود، هرچند از نظرات اختصاصی گروه نویسندگان نیز استفاده شد. نتایج نشان داد که انسان فطرتاً هویتیالهیوتوحیدی دارد و مظهر حقیقی شناخت، تکوین و تعالی آن عبودیت است. عبودیت شایسته نیز توأم با خضوع و خلوص بوده و تسلیمصرفشدندربرابرارادهخدا ورضایاوست. اتخاذایننگاهتوانست سه پیش‌بایست بینشی، گرایشی و کنشیرا جهت طراحیبرنامهدرسیمختص به آن، ‌که همان برنامه درسی هویت‌بخش دینی استترسیم کند. بر این اساس، برنامه درسی باید بکوشد تا دانش‌آموز را به شناختخدادروجوهمختلف، شناختنفسامارهومسیرهایرشددهندهآن، شناختشیطانواغواگریاو، تفکردرآفرینشونشانه‌هایخدا، شناختروزحساب،ملاقاتباخدا، انقطاعالی‌الله، حبّفی‌الله، تضرعبهدرگاهخدا، گردننهادندربرابرامرونهیالهی، ذکروتسبیح، شکرگزاری، اقامهنماز و دعا دعوت کند وجذب و ماندگار گرداند و از این طریق منتظر تعالی رفتارهای فردی و اجتماعی او باشد.

---

• مشاهده مقاله
• اصل مقاله 1021.49 K

تشیع و ملیت ایرانی؛ مطالعه انتقادی جایگاه تشیع در نظریه‌های پژوهشگران ملیت ایرانی

محسن امین؛ وحید شالچی

دوره 22، شماره 85 ، فروردین 1400، ، صفحه 3-28

چکیده

  پژوهشگرانی که درباره ملیت ایرانی ایراد سخن نموده‌اند درخصوص جایگاه تشیع در سازه ایرانی اختلافات درخور تأملی دارند. برای بررسی این اختلافات و کشف نزدیک‌ترین ایده به وضعیت هویتی امروز ایرانیان، در این ...  بیشتر پژوهشگرانی که درباره ملیت ایرانی ایراد سخن نموده‌اند درخصوص جایگاه تشیع در سازه ایرانی اختلافات درخور تأملی دارند. برای بررسی این اختلافات و کشف نزدیک‌ترین ایده به وضعیت هویتی امروز ایرانیان، در این مقاله تلاش شده تا ضمن بررسی روابط گونه‌گون میان «مذهب و ملیت» و با اتخاذ روش تفسیر انتقادی به نظرات طیف‌های مختلفی از پژوهشگران ملیت ایرانی پرداخته و ضمن دسته‌بندی کلی مواجهات، با استفاده از داده‌های آماری در باب جایگاه مذهب در هویت ایرانی به ارزیابی این نظریات بپردازیم. در پایان، نشان دادیم دست‌کم سه دسته مواجهه اصلی وجود دارد که به ترتیب به تعارض ملیت و تشیع، این ‌همانی ملیت و تشیع و هم‌چنین رابطه جزئی و کلی میان این دو مفهوم قائل شده‌اند. هم‌چنین روشن شد آن دسته از نظریه‌پردازانی که تاریخ تولد ملیت ایرانی را به عصر پیشامدرن ارجاع داده‌اند، عمدتاً تشیع را از هسته ملیت ایرانی دورتر تصور کرده و در مقابل، آنان که به مدرن بودن این ملیت گرایش داشته‌اند یا اساساً با ناسیونالیسم مخالفت کرده‌اند، امکان و عرصه بیشتری برای مذهب تشیع قائل هستند. هم‌چنین معلوم گشت ایده‌هایی که تشیع را در هسته ملیت ایرانی قرار داده و بعد تاریخی ایرانیت را نیز پذیرفته‌اند با وضعیت امروز هویتی ایرانیان قرابت بیشتری پیدا می‌کنند.

---

• مشاهده مقاله
• اصل مقاله 493.87 K

بررسی رابطه هویت ملی و دینی در بین جامعه زرتشتیان ایران

سعیده مؤیدفر؛ عباس شاهوران

دوره 22، شماره 85 ، فروردین 1400، ، صفحه 91-110

چکیده

  با توجه به دغدغه‌های موجود درخصوص تنوع فرهنگی و مذهبی در جامعه‌ی ایران و پیامدهای ناشی از آن، این پژوهش به بررسی رابطه و نسبت گرایش به هویت ملی و دینی در میان جامعه‌ی زرتشتیان پرداخته است. هویتدینییکیازمهم‌ترینابعادهویت ...  بیشتر با توجه به دغدغه‌های موجود درخصوص تنوع فرهنگی و مذهبی در جامعه‌ی ایران و پیامدهای ناشی از آن، این پژوهش به بررسی رابطه و نسبت گرایش به هویت ملی و دینی در میان جامعه‌ی زرتشتیان پرداخته است. هویتدینییکیازمهم‌ترینابعادهویت بوده که نقش تعیین‌کننده‌ایدرهویت‌یابیافرادایفامی‌کندوتقویتاینبعدازهویتمی‌تواند موجباتقوامسایرابعاد را فراهم آوردوچالشدراینحوزهمی‌تواندزمینه‌سازبحراندرسایرابعادهویت به‌خصوص هویت ملیشود.اینادعامخصوصاًدر جوامعیکهدین رکناساسیآنجامعهراتشکیلمی‌دهدموضوعیتبیشتریدارد. بر این مبنا، این تحقیق از نوع توصیفی تحلیلی بوده که با روش پیمایشی و استفاده از ابزار پرسشنامه انجام‌گرفته است. جامعه آماری این پژوهش، زرتشتیان استان‌های یزد و فارس بوده‌اند که به‌صورت نمونه‌گیری تصادفی، تعداد 384 پرسشنامه پر شده است. نتایج حاصل از این پژوهش نشان می‌دهد که در میان جامعه زرتشتیان میزان گرایش به هویت دینی رابطه‌ی معناداری با میزان گرایش به هویت ملی دارد به‌گونه‌ای که در میان این جامعه همبستگی هویت دینی با ابعاد فرهنگی ـ تاریخی و سیاسی هویت ملی بالاتر بوده ولی میزان همبستگی ابعاد جغرافیایی ـ اجتماعی علیرغم معناداری در سطح کمتری است.

---

• مشاهده مقاله
• اصل مقاله 555.11 K

بررسی مؤلفه‌های بعد دینی هویت ملی؛ راهبردها و راهکارها

علی پرنوره؛ حمید هوشنگی

دوره 20، شماره 79 ، مهر 1398، ، صفحه 17-32

چکیده

  بعد دینی هویت ملی از عوامل مبنایی مؤثر در ثبات نظام‌های سیاسی و اجتماعی است، بنابراین یکی از اهداف و حوزه‌های اصلی جامعه‌پذیری سیاسی احصاء و تقویت و بازتولید شاخص‌های این مقوله است. این مقاله می‌کوشد ...  بیشتر بعد دینی هویت ملی از عوامل مبنایی مؤثر در ثبات نظام‌های سیاسی و اجتماعی است، بنابراین یکی از اهداف و حوزه‌های اصلی جامعه‌پذیری سیاسی احصاء و تقویت و بازتولید شاخص‌های این مقوله است. این مقاله می‌کوشد با استفاده از روش نخبگی، مطالعات راهبردی و محیط ‌شناسی مبتنی بر تکنیک SWOT راهبردهای تقویت بعد دینی هویت ملی احصاء و اولویت‌بندی شوند. براساس نتایج حاصله،راهبردهای اولیه بر حفظ کیان خانواده، تقویت و تصحیح کارکردهای مدارس و دانشگاه‌ها، ابزار هنری و علمی، فعال‌سازی مراجع اجتماعی، یکپارچه‌سازی نهادهای رسمی و اجرای درست قانون تأکید دارند و راهبردهای ثانویه مواردی همچون ترویج خودباوری، اشاعه روحیه‌ی جهادی، صیانت و ترویج مدل مردم‌سالاری دینی، افزایش کارآمدی نظام، مشارکت شایستگان اقوام، وحدت مسلمانان و تعامل فعال با جهان اسلام را برجسته می‌سازد.

---

• مشاهده مقاله
• اصل مقاله 632.32 K

هویت‌طلبی جدید ایرانی‌ها در بستر جهانی‌شدن (مطالعه موردی: دانشجویان دانشگاه یاسوج)

رضا التیامی نیا؛ بهنام رشیدی زاده

دوره 20، شماره 79 ، مهر 1398، ، صفحه 75-92

چکیده

  هویت ملی و مذهبی شکلی از آگاهی به خود، ارزش‌ها و باورها، جامعه، فرهنگ، تاریخ و آینده را القا می‌کند و در پاسخ به این‌که من یا ما چه کسی هستیم و چه کسی می‌خواهیم باشیم مطرح می‌شود. جهانی‌شدن پدیده‌ای ...  بیشتر هویت ملی و مذهبی شکلی از آگاهی به خود، ارزش‌ها و باورها، جامعه، فرهنگ، تاریخ و آینده را القا می‌کند و در پاسخ به این‌که من یا ما چه کسی هستیم و چه کسی می‌خواهیم باشیم مطرح می‌شود. جهانی‌شدن پدیده‌ای است که نیاز به هویت و معنا را تشدید کرده است و جوانب گوناگون زندگی فرهنگی، اعم از نگرش جنسیتی، آموزش رسمی، هویت و سبک زندگی افراد را تحت تأثیر قرار می‌دهد. سؤال این است که هویت‌یابی جدید ایرانی‌ها به‌ویژه جوانان دانشجو چه تأثیرات و پیامدهایی برای هویت ملی کشور دارد. یافته تحقیق نشان داد که علاقه و اهتمام عملی دانشجویان دانشگاه یاسوج به ارتقای سلامت انسانی، هویت خانوادگی، هویت دینی، هویت اجتماعی یا ملی، تعالی علم و هویت فرهنگی بسیار مطلوب و جدی است. روش پژوهش، پیمایشی و ابزار جمع‌آوری اطلاعات نیز منابع کتابخانه‌ای و پرسش‌نامه است.

---

• مشاهده مقاله
• اصل مقاله 704.72 K

تحلیل محتوای کتاب‌های پیام آسمانی دوره اول متوسطه براساس مؤلفه‌های هویت دینی

سیدابراهیم میرشاه جعفری؛ لیلا حشمتی فر

دوره 19، شماره 74 ، تیر 1397، ، صفحه 83-96

چکیده

  هدف از مطالعه حاضر تحلیل محتوای کتاب‌های درسی پیام‌های آسمانی دوره‌ی اول متوسطه براساس مؤلفه‌های هویت دینی است. جامعه آماری پژوهش، کتاب‌های پیام آسمانی دوره اول متوسطه (هفتم، هشتم و نهم) است. استفاده ...  بیشتر هدف از مطالعه حاضر تحلیل محتوای کتاب‌های درسی پیام‌های آسمانی دوره‌ی اول متوسطه براساس مؤلفه‌های هویت دینی است. جامعه آماری پژوهش، کتاب‌های پیام آسمانی دوره اول متوسطه (هفتم، هشتم و نهم) است. استفاده از فهرست وارسی تحلیل محتوا به‌عنوان ابزار پژوهش، 2 مؤلفه اصلی، 4 مؤلفه فرعی و 23 معرف یا شاخص دارد. تعیین روایی آن براساس نظر متخصصان تعلیم و تربیت و پایایی آن برحسب نسبت مؤلفه‌های مورد توافق به کل مؤلفه‌ها برابر 82/. به دست آمده است. اطلاعات با استفاده از روش تحلیل محتوا تجزیه و تحلیل شد. نتایج نشان داد که مؤلفه شناختی در هر سه پایه بیش از مؤلفه‌های دیگر هویت دینی مورد توجه است. مؤلفه اجتماعی، عاطفی و فرهنگی در جایگاه بعدی قرار گرفته‌اند. به‌طورکلی می‌توان این طور نتیجه‌گیری کرد که کتاب پیام‌های آسمانی به هویت دینی توجه کرده است. اما سهم مؤلفه شناختی از سایر مؤلفه‌ها بیشتر بوده است.

---

• مشاهده مقاله
• اصل مقاله 615.83 K

بازنمایی هویت ملی در کتاب‌های فارسی مقطع دبستان

علیرضا ازغندی؛ غلامرضا محمدی مهر

دوره 17، شماره 65 ، فروردین 1395، ، صفحه 39-52

چکیده

  در این مقاله، مؤلفه‌های هویت ایرانی در کتاب‌های فارسی مقطع ابتدایی در سال تحصیلی 94- 1393 بررسی شده‌اند. هدف شناسایی میزان پرداختن به هویت‌ ملی، دینی (اسلامی)، مذهبی (شیعی) و محلی در این کتاب‌ها بوده است. ...  بیشتر در این مقاله، مؤلفه‌های هویت ایرانی در کتاب‌های فارسی مقطع ابتدایی در سال تحصیلی 94- 1393 بررسی شده‌اند. هدف شناسایی میزان پرداختن به هویت‌ ملی، دینی (اسلامی)، مذهبی (شیعی) و محلی در این کتاب‌ها بوده است. روش تحقیق تحلیل محتوا و حجم نمونه 246 مطلب درسی و 518 عکس در کتاب‌های اول تا ششم مقطع ابتدایی‌ است. یافته‌ها نشان می‌دهد که در 61 درصد از کل مطالب و 1/52 درصد عکس‌ها، مؤلفه‌های هویتی وجود دارد. از این میزان در 4/51 درصد مطالب، مؤلفه‌های هویت ملی و در 3/43 درصد مؤلفه‌های هویت دینی (اسلامی) برجستگی داشته‌اند. هم‌چنین 7/50 درصد از عکس‌ها مرتبط با هویت دینی (به ویژه پوشش اسلامی) و 8/34 درصد مرتبط با هویت ملی بوده‌اند. گرچه سطوح هویتی بین هویت‌های خرد و کلان رعایت شده است، ولی پرداختن به هویت محلی بسیار ناچیز است.

---

• مشاهده مقاله
• اصل مقاله 251.08 K

بررسی رابطه مصرف اینترنتی و هویت دینی در بین دانشجویان دانشگاه اصفهان

حسین مسعودنیا؛ رضا محموداوغلی؛ حوا ابراهیمی پور

دوره 17، شماره 65 ، فروردین 1395، ، صفحه 107-132

چکیده

  این پژوهش به منظور بررسی رابطة مصرف اینترنت و هویت دینی انجام شده است. اینترنت یک رسانة چند بعدیِ فضای فرهنگی و اجتماعی است که کاربران را در موقعیت‌های متنوعِ نقش‌ها و سبک‌های زندگی قرار می‌دهد. اینترنت ...  بیشتر این پژوهش به منظور بررسی رابطة مصرف اینترنت و هویت دینی انجام شده است. اینترنت یک رسانة چند بعدیِ فضای فرهنگی و اجتماعی است که کاربران را در موقعیت‌های متنوعِ نقش‌ها و سبک‌های زندگی قرار می‌دهد. اینترنت هم در تولید و هم در مصرف، عملکردی اجتماعی دارد عملکردی که علاوه بر هویت‌سازی، باعث تغییر هویتی هم می‌شود. روش این پژوهش پیمایشی و ابزار اصلی گردآوری اطلاعات، پرسشنامه است. جامعة آماری تحقیق حاضر شامل کلیه دانشجویان دانشگاه اصفهان از تمامی رشته‌ها در مقطع کارشناسی تحصیلی در سال 92-1391 است. حجم نمونه 384 نفر است که به شیوه نمونه‌گیری خوشه‌ای انتخاب شدند. یافته‌های پژوهش نشانگر آن است که میان مصرف اینترنتی و هویت دینی کل‏ پاسخ‏گویان، در مجموع، رابطه‏یی معکوس وجود دارد و با بالا رفتن میزان مصرف اینترنت، مؤلفه‌های هویت دینی به نسبت محدود کاهش می‏یابد. با تقسیم‌بندیِ نوع مصرف اینترنت بر چهار بعد اطلاعاتی، سرگرمی، آموزشی و شبکه‌های اجتماعی، نتایج حاکی از آن بود که بعد آموزشی اینترنت تأثیر مثبت بر هویت دینی دارد. بیشترین رابطه معکوس مصرف اینترنت با هویت دینی در ابعاد شبکه‌های اجتماعی مشاهده می‌شود.

---

• مشاهده مقاله
• اصل مقاله 536.74 K

تحلیل رابطه سبک زندگی با هویت فرهنگی جوانان شهر تبریز

صمد عدلی پور؛ لیلی بنیاد؛ نیما بردیافر

دوره 16، شماره 64 ، دی 1394، ، صفحه 93-114

چکیده

  امروزه مسأله هویت فرهنگی به مسأله‌ای جهانی در کشورهای توسعه‌یافته و در حال توسعه تبدیل شده است. هویت فرهنگی تنها یکی از هویت‌های جمعی چندگانه انسان است که با سایر هویت‌های او نقش مهمی در تعریف و بازتعرف ...  بیشتر امروزه مسأله هویت فرهنگی به مسأله‌ای جهانی در کشورهای توسعه‌یافته و در حال توسعه تبدیل شده است. هویت فرهنگی تنها یکی از هویت‌های جمعی چندگانه انسان است که با سایر هویت‌های او نقش مهمی در تعریف و بازتعرف فرد ایفا می‌کند. نوشتار حاضر با بهره‌گیری از دیدگاه‌ گیدنز در مورد سبک زندگی و هویت به تحلیل هویت فرهنگی جوانان براساس سبک زندگی‌شان می‌پردازد. این پژوهش، به‌صورت پیمایشی و با استفاده از پرسشنامه محقق‌ ساخته با حجم نمونه 400 نفر در بین جوانان 18 تا 30 سال کلان‌شهر تبریز در سال 1393 انجام گرفته است. روش نمونه‌گیری، نمونه‌گیری‌ خوشه‌ای چند مرحله‌ای است. یافته‌های تحقیق حاکی از آن است که بین سبک زندگی جوانان با هویت فرهنگی آنها رابطه معناداری وجود دارد، به ‌نحوی که هر چه سبک زندگی افراد در جامعه مدرن‌تر باشد از میزان هویت فرهنگی آنان کاسته می‌شود و هر چه سبک زندگی‌شان سنتی‌تر باشد هویت فرهنگی افراد تقویت می‌شود. علاوه بر این بین پایگاه اقتصادی ـ اجتماعی افراد با هویت فرهنگی آنان رابطه وجود دارد درحالی‌که بین جنس و هویت فرهنگی همبستگی معناداری ملاحظه نشد.

---

• مشاهده مقاله
• اصل مقاله 662.03 K

فراترکیب پژوهش‌های انجام شده در حوزه هویت دینی

احمد نادری؛ محمدجواد چیت ساز؛ ابراهیم شیرعلی

دوره 16، شماره 63 ، مهر 1394، ، صفحه 27-44

چکیده

  گستردگی و پراکندگی مطالعات در حوزه هویت دینی، ضرروت مروری نظام‌مند بر تحقیقات علمی انجام شده را بیش از پیش آشکار می‌کند. ارزیابی روش‌شناسی و یافته‌های این تحقیقات و نیز نحوه سنجش هویت دینی در آنها، ...  بیشتر گستردگی و پراکندگی مطالعات در حوزه هویت دینی، ضرروت مروری نظام‌مند بر تحقیقات علمی انجام شده را بیش از پیش آشکار می‌کند. ارزیابی روش‌شناسی و یافته‌های این تحقیقات و نیز نحوه سنجش هویت دینی در آنها، می‌تواند گام مؤثری برای ترسیم تصویری جامع‌تر از مطالعات صورت گرفته قلمداد شود. از این‌رو، مطالعه حاضر ضمن دسته‌بندی و یکپارچه‌سازی مطالعات صورت گرفته در حوزه هویت دینی، به این پرسش پاسخ می‌دهد که «هویت دینی در پژوهش‌های گذشته، به چه نحوی مورد تعریف و سنجش قرار گرفته است؟» برای پاسخ به پرسش مذکور، روش «فراترکیب» به کار گرفته شده و بعد از یکپارچه کردن مطالعات، تحلیل ارائه شده است. یافته‌ها و نتایج پژوهش نشان می‌دهد کمتر تلاش سازمان یافته‌ای برای مطالعه هویت دینی با یک رویکرد بومی و جامع به موضوع انجام شده است. این غفلت هم در ابعاد نظری و هم در ابعاد روش‌شناختی از سوی پژوهشگران علوم انسانی و علوم اجتماعی قابل مشاهده است. از جنبه‌ای دیگر، مطالعات و پژوهش‌های مختلفی که در این حوزه انجام شده‌اند، تلقی یکسانی از مفهوم هویت دینی ندارند و در تعریف و سنجش آن نوعی تقلیل‌گرایی از جانب پژوهشگران این عرصه دیده می‌شود.

---

• مشاهده مقاله
• اصل مقاله 218.63 K

بررسی تأثیر فضای مجازی (اینترنت) بر هویت ملی دانشجویان

ابراهیم حاجیانی؛ حمیدرضا محمدزاده

دوره 16، شماره 61 ، فروردین 1394، ، صفحه 67-84

چکیده

  در این مقاله تأثیر استفاده از اینترنت بر هویت ملی کاربران بررسی شده است. پرسش اصلی این است که آیا بین هر یک از ابعاد استفاده از اینترنت با هویت ملی کاربران رابطه و همبستگی وجود دارد یا خیر. پرسش‌های فرعی ...  بیشتر در این مقاله تأثیر استفاده از اینترنت بر هویت ملی کاربران بررسی شده است. پرسش اصلی این است که آیا بین هر یک از ابعاد استفاده از اینترنت با هویت ملی کاربران رابطه و همبستگی وجود دارد یا خیر. پرسش‌های فرعی همین پرسش را در خصوص هر یک از ابعاد هویت ملی مطرح می‌کنند. در مدل مفهومی، هویت دینی به‌عنوان متغیر مداخله‌گر لحاظ شده است. محققین برای بخش کمّی از روش پیمایشی با ابزار پرسشنامه استفاده کردند. پرسشنامۀ تحقیق بین 320 نفر از دانشجویان دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات تهران توزیع شد. نتایج تحلیل داده‌ها در آزمون فرضیات تحقیق نشان داد که بین میزان استفاده از اینترنت و بعد شناختی هویت ملی کاربران همبستگی کامل با شدت 119/0 در جهت مثبت وجود دارد. بین مدت استفاده از اینترنت با بعد رفتاری و شناختی هویت ملی کاربران همبستگی مثبت وجود دارد. برای نوع استفاده اطلاعاتی از اینترنت با هویت ملی همبستگی مثبت و برای استفاده‌های ارتباطی و سرگرمی همبستگی منفی به‌دست آمد.

---

• مشاهده مقاله
• اصل مقاله 211.45 K

الگوهای فراغتی جوانان و هویت و سبک تربیتی مطالعه موردی شهر شیراز

مریم سروش

دوره 15، شماره 59 ، مهر 1393، ، صفحه 151-177

چکیده

  هدف از این مقاله بررسی الگوهای فراغتی جوانان و رابطه آن با هویت‌ها و سبک تربیتی خانواده است. چارچوب نظری ترکیبی از نظریه بوردیو و گیدنز انتخاب شد. این تحقیق به روش پیمایشی انجام شده و جامعه آماری تحقیق ...  بیشتر هدف از این مقاله بررسی الگوهای فراغتی جوانان و رابطه آن با هویت‌ها و سبک تربیتی خانواده است. چارچوب نظری ترکیبی از نظریه بوردیو و گیدنز انتخاب شد. این تحقیق به روش پیمایشی انجام شده و جامعه آماری تحقیق را جوانان 29-19 سال شیراز تشکیل می‌دهند. تعداد 620 نفر از آنها با استفاده از نمونه‌گیری خوشه‌ای چندمرحله‌ای، پرسشنامه تحقیق را تکمیل کردند. یافته‌ها تحقیق نشان دهنده وجود چهار سبک فراغت بدن و سلامتی، تفریح با خانواده و دوستان، سبک مذهبی و سبک رسانه‌ای است که به جز سبک بدن و سلامتی، مردان و مجردها در سبک‌های فراغتی فعالیت بیشتری دارند. ضرایب همبستگی نشان داد که هویت ملی، دینی و جنسیتی به جز سبک بدن و سلامتی با بقیه سبک‌های فراغتی رابطه معناداری دارد. سبک تربیتی با سبک بدن و سبک مذهبی رابطه داشت. نتایج تحلیل خوشه نشان دهنده دو دسته از پاسخگویان بود که در هویت دینی، ملی و پایگاه اقتصادی ‌اجتماعی خانواده و سبک‌های زندگی، تفاوت معناداری با هم دارند. خوشه اول شامل 9/73 درصد از پاسخگویان بود که هویت ملی و دینی قوی‌تری داشته و پایگاه اقتصادی اجتماعی‌شان از خوشه اول پایین‌تر و درصد زنان در آن بالاتر بود. خوشه دوم شامل 1/26 درصد از پاسخگویان بود که پایگاه اقتصادی‌اجتماعی آنها بالاتر بوده و اهمیت بیشتری به سبک فراغتی بدن، رسانه و تفریح می‌دادند و درصد مردان در آن بالاتر بود. رابطه بین هویت‌ها و سبک‌های فراغتی در هر خوشه بررسی شده و سهم پایگاه اقتصادی ‌اجتماعی در این روابط تعیین شده است.

---

• مشاهده مقاله
• اصل مقاله 260.38 K

فراتحلیل هویت‌پژوهی در ایران (با عطف نظر به مقالات علمی ـ پژوهشی یک دهۀ گذشته (1391-1381))

مهدی ابراهیمی؛ سیدمحمدغفار نیکنام راد

دوره 15، شماره 57 ، فروردین 1393، ، صفحه 149-177

چکیده

  این مقاله، فراتحلیلی بر مطالعات حوزۀ هویت در ایران در یک دهۀ گذشته است. پرسش اصلی مقاله این است که هویت‌پژوهی در ایران، ناظر به چه مسائلی است؟ بدین ترتیب، هدف اصلی از انجام این فراتحلیل، بررسی پیشینۀ ...  بیشتر این مقاله، فراتحلیلی بر مطالعات حوزۀ هویت در ایران در یک دهۀ گذشته است. پرسش اصلی مقاله این است که هویت‌پژوهی در ایران، ناظر به چه مسائلی است؟ بدین ترتیب، هدف اصلی از انجام این فراتحلیل، بررسی پیشینۀ پژوهشی مقولۀ هویت به منظور شناخت اشتراکات و افتراقات مطالعات حوزۀ هویت در کشور و دستیابی به نتایج کلّی و کاربردی و بینش‌ها و نگرش‌های تازه به هویت و هویت‌پژوهی است. جامعۀ آماری این تحقیق، 50 پژوهش (مقالۀ علمی ـ پژوهشی) با موضوع هویت در کشور در دهۀ اخیر (1391-1381) است. مهم‌ترین متغیرهای بررسی شده در این تحقیق عبارت‌اند از: حوزۀ مطالعاتی یا قلمرو رشته‌ای مقالات، رویکردهای نظری مقالات، قلمرو یا میدان مطالعۀ پژوهش‌ها، نوع پژوهش‌ها، روش‌شناسی پژوهش‌ها، مؤلفه‌های هویت ملی و دینی که در مقالات به آنها توجه شده است، پرسش‌ها و نیز فرضیه‌ها و متغیرهای اصلی طرح شده در مقالات، تکنیک‌های جمع‌آوری اطلاعات، روش‌های نمونه‌گیری، تکنیک‌های تحلیل داده‌ها، واحد تحلیل، جامعۀ آماری یا گروه‌های هدف، و یافته‌های مقالات. برخی از یافته‌های مهم این تحقیق عبارت‌اند از: عدم توافق درباب چیستی مؤلفه‌های هویت ملی در کشور، گستردگی وجه ملی هویت‌پژوهی در کشور نسبت به وجه دینی آن، خصلت توصیفی ـ تحلیلی (کیفی) بیشینۀ پژوهش‌ها، تمرکز بر افراد (گروه‌ها) و ساخته‌های آنها به‌عنوان واحد تحلیل، ترجیح روش اسنادی (کتابخانه‌ای) به سایر روش‌ها، ضعف مسأله‌مندی و زمان‌مندی، نامشخص‌بودن جامعۀ آماری یا گروه‌های هدف به همراه ضعف نمونه‌گیری در شمار قابل‌توجهی از پژوهش‌ها، جنبۀ نظری محدود و وجه کمّی نابسندۀ بسیاری از پژوهش‌های حوزۀ هویت در کشور. فراتحلیل هویت‌پژوهی در ایران (با عطف نظر به مقالات علمی ـ پژوهشی یک دهۀ گذشته (1391-1381))

---

• مشاهده مقاله
• اصل مقاله 264.76 K

تصاویر کتاب‌های درسی و رابطة آنها با هویت ملی و دینی؛ مطالعه کتاب‌های اول و دوم دبستان

سعید زاویه؛ سیده مهدیه عزیزی

دوره 14، شماره 56 ، دی 1392، ، صفحه 121-140

چکیده

  پژوهش حاضر با هدف بررسی میزان توجه به مؤلفه‌های هویتی (ملی و دینی) در کتاب‌های درسی اول و دوم ابتدایی سال تحصیلی90-89 انجام گرفته است. در این پژوهش کتاب‌های دو مقطع اول و دوم که در مجموع بالغ بر 875 صفحة تصویری ...  بیشتر پژوهش حاضر با هدف بررسی میزان توجه به مؤلفه‌های هویتی (ملی و دینی) در کتاب‌های درسی اول و دوم ابتدایی سال تحصیلی90-89 انجام گرفته است. در این پژوهش کتاب‌های دو مقطع اول و دوم که در مجموع بالغ بر 875 صفحة تصویری بوده با استفاده از روش توصیفی ـ تحلیلی و با بکارگیری تکنیک‌های مشاهده، مطالعات کتابخانه‌ای و مصاحبه با مدیران، دست‌اندرکاران و پژوهشگران حوزة تعلیم و تربیت مورد بررسی قرار گرفته‌اند. اطلاعات بدست آمده از بررسی تصاویر در هفت دستة کلی شامل عناصر تصویری هماهنگ، خنثی، متضاد و ترکیب‌های مختلف آنها دسته‌بندی و پردازش شده است. یافته‌های پژوهش نشان می‏دهد که در این کتاب‌ها توجه متعادلی به عناصر و مؤلفه‌های هویت دینی و ملی نشده و اگر در بعضی صفحات نیز تصاویر متناسب با هویت ملی و دینی دیده می‏شود با قرارگیری در کنار عناصر متضاد و خنثی تأثیر بایستة خود را از دست داده و کمرنگ‌تر شده است، به طوری که صفحات هماهنگ با 93 صفحه در مقابل صفحات خنثی شامل 592 صفحه و متضاد شامل 19 صفحه قرار می‏گیرند. در واقع می‏توان گفت صفحات و تصاویر این کتاب‌ها در زمینة انتقال مفاهیم هویتی بسیار کمرنگ ایفای نقش نموده‌اند.

---

• مشاهده مقاله
• اصل مقاله 239.93 K

اینترنت و هویت دینی دانشجویان؛ مطالعه موردی: دانشجویان دانشگاه مازندران

معصومه اشتیاقی؛ توحید علیزاده؛ مهرداد کاظمیان

دوره 13، ویژه نامه (آموزش عالی، هویت و همبستگی ملی ) (2) ، بهمن 1391، ، صفحه 119-144

چکیده

  هویت دینی در زندگی فردی و اجتماعی انسان نقش مهمی دارد و در عصر کنونی، به دلایلی چون گسترش ارتباطات جهانی به‌ویژه از طریق اینترنت، مخاطراتی آن را تهدید می‌کند؛ به همین دلیل، به یکی از موضوعات پژوهش جامعه‌شناختی ...  بیشتر هویت دینی در زندگی فردی و اجتماعی انسان نقش مهمی دارد و در عصر کنونی، به دلایلی چون گسترش ارتباطات جهانی به‌ویژه از طریق اینترنت، مخاطراتی آن را تهدید می‌کند؛ به همین دلیل، به یکی از موضوعات پژوهش جامعه‌شناختی تبدیل شده است. هدف اساسی مقاله حاضر، بررسی رابطة بین مدت، میزان، نوع استفاده از اینترنت و پایگاه اجتماعی ـ اقتصادی کاربران دانشجو با هویت دینی آنان، به‌عنوان یکی از قشرهای مهم و غالب‌ترین مصرف‌کنندگان اینترنت در ایران است. نتایج یافته‌های پیمایش در میان دانشجویان دانشگاه مازندران بیانگر میزان بالای هویت دینی در میان آنان است. هم‌چنین، مدت، میزان، نوع استفاده از اینترنت و پایگاه اجتماعی ـ اقتصادی دانشجویان، رابطه معناداری را با نوع هویت دینی آنان می‌نمایاند.

---

• مشاهده مقاله
• اصل مقاله 348.01 K

بررسی هویت دینی و ملی نوجوانان و جوانان شهر تهران (با تأکید بر گروه مرجع)

ابراهیم پاشا؛ محمدهادی فلاح زاده

دوره 13، شماره 52 ، دی 1391، ، صفحه 131-156

چکیده

  مسئله هویت دینی و ملی جوانان، با توجه به نقش سازنده آنان در سرنوشت آینده کشور، اهمیتی دو چندان دارد. از طرف دیگر پذیرش هویت ملی و دینی از سوی جوانان در گرو الگوگیری مؤثر آنان و هم‌چنین وجود الگوهای اثربخش ...  بیشتر مسئله هویت دینی و ملی جوانان، با توجه به نقش سازنده آنان در سرنوشت آینده کشور، اهمیتی دو چندان دارد. از طرف دیگر پذیرش هویت ملی و دینی از سوی جوانان در گرو الگوگیری مؤثر آنان و هم‌چنین وجود الگوهای اثربخش در جامعه است، گروه‌های مرجع به‌منظور الگوگیری جوانان از عوامل مؤثر در این زمینه است. هدف این مقاله بررسی سطح هویت دینی و ملی و رابطه آن با متغیر گروه‌های مرجع در بین نوجوانان و جوانان است که در این باره از تئوریهیمن و مرتندرباره گزینش گروه‌های مرجع استفاده شده است. داده‌های این تحقیق با روش پیمایش و بهره‌گیری از تکنیک پرسشنامه، در دی ماه 1389 در سطح شهر تهران با حجم نمونه 811 نفر از جوانان گروه‌های سنی 15 تا 30 سال جمع‌آوری شده است. نتایج نمونه استخراج‌شده نشان داد که هویت دینی در بین زنان بر هویت ملی برتری دارد؛ درحالی‌که این وضعیت در بین مردان برعکس است. در رابطه با هویت ملی، متغیر اهمیت دادن به دیدگاه روحانیان (092/0)، معلمان (113/0)، ثروتمندان (090/0-)، نویسندگان (05/0) و رزمندگان (043/0) و در رابطه با هویت دینی میزان اهمیت به دیدگاه روحانیان (204/0)، بسیجی‌ها (070/0)، ثروتمندان (098/0-)، نویسندگان (059/0-)، قضات دادگستری (064/0) و رزمندگان (081/0) تعیین شده است.

---

• مشاهده مقاله
• اصل مقاله 298.63 K

کتاب‌های درسی و هویت ملی (فراتحلیل مطالعه‌های انجام شده دربارة کتاب‌های درسی)

فروزنده جعفرزاده پور

دوره 11، شماره 42 ، تیر 1389، ، صفحه 31-54

چکیده

  برای ایجاد و تقویت ملی در نسل آیندة یک کشور، نهاد آموزش و پرورش، ابزارهای سه‌گانة فضای آموزشی، معلم و کتاب‌های درسی را دراختیار دارد. از آنجا که کتاب‌های درسی به‌صورت متمرکز تدوین شده و به طور یکسان ...  بیشتر برای ایجاد و تقویت ملی در نسل آیندة یک کشور، نهاد آموزش و پرورش، ابزارهای سه‌گانة فضای آموزشی، معلم و کتاب‌های درسی را دراختیار دارد. از آنجا که کتاب‌های درسی به‌صورت متمرکز تدوین شده و به طور یکسان در سراسر کشور استفاده می‌شوند، بررسی آنها با رویکرد هویت دینی ـ ملی، از چگونگی تأثیر احتمالی آنها بر هویت‌یابی گروه سنی مخاطب، حکایت دارد. در سال‌های اخیر، بررسی کتاب‌های درسی از دیدگاه هویت ملی مورد توجه پژوهشگران قرار گرفته و شانزده پژوهش در این حوزه انجام شده است، در مقالة حاضر، این مطالعه‌ها با هدف به دست دادن تصویری کلی از کتاب‌های درسی با رویکرد یاد شده و با روش فراتحلیل، بررسی شده است. پژوهش‌ها براساس دورة تاریخی، گویه‌های مورد نظر و تعداد تحلیل گردیده‌اند. یافته‌ها نشان می‌دهد که در دوره‌های زمانی گوناگون با توجه به سیاست‌های کلان جامعه، تدوین‌کنندگان کتاب‌های درسی به یکی از دو بعد دینی و یا ملی هویت ملی ایرانیان توجه نموده‌اند و بعد دیگر، کمتر مورد توجهشان قرار گرفته است. با توجه به ویژگی هویت ملی ایران، توجه مناسب به هر دو بعد برای ایجاد هویتی منسجم در دانش‌آموزان ضروری می‌باشد.

---

• مشاهده مقاله
• اصل مقاله 267.08 K

هویت قبیله‌ای به مثابة واقعیت در نهج‌البلاغه

ابراهیم برزگر

دوره 10، شماره 40 ، دی 1388، ، صفحه 133-157

چکیده

  هویت در منابع و متون اسلامی از جمله نهج‌البلاغه، موضوعی وسیع و عمیق است. در این کتاب ارزشمند، به هویت قبیله‌ای به‌عنوان واقعیت و «سیاست آن‌گونه که هست»، در ابعاد گوناگونی توجه شده است. هویت و ملاحظات ...  بیشتر هویت در منابع و متون اسلامی از جمله نهج‌البلاغه، موضوعی وسیع و عمیق است. در این کتاب ارزشمند، به هویت قبیله‌ای به‌عنوان واقعیت و «سیاست آن‌گونه که هست»، در ابعاد گوناگونی توجه شده است. هویت و ملاحظات قبیله‌ای و رقیبان و مخالفان در تصمیم‌گیری‌ها و موضع‌گیری‌های امام(ع) از جایگاه مهمی برخوردار است؛ زیرا سیاست، ماهیتی کلی ملی دارد و دشمن در یک سوی آن، قرار می‌گیرد. در این مقاله با تحلیل محتوای گفتار و نوشتار امام(ع) در نهج‌البلاغه به واکاوی هویت قبیله‌ای به‌عنوان رقیب هویت دینی می‌پردازیم. با ورود اسلام و بعثت پیامبر(ص) هویت قبیله‌ای در ساختار شبه جزیرة عربستان تحت تأثیر هویت دینی، به هویتی حاشیه‌ای تبدیل شد و با مهار آن، یکی از موانع ساختار دولت‌سازی پیامبر(ص) از میان برداشته شد و دولت متمرکز پیامبر به وجود آمد؛ اما بعد از رحلت آن حضرت، هویت قبیله‌ای بار دیگر از حاشیه به متن جامعه وارد، بازتولید و تقویت شد. شکل‌گیری گرایش‌های گریز از مرکز از سوی هویت‌های متعدد قبایل گوناگون یکی از پیامدهای بازگشت هویت قبیله‌ای به جامعه بود. همین گرایش‌ها موجب قتل عثمان شد و در واقعیت‌سازی حوادث دوران پنج سالة خلافت امام علی(ع) و سه جنگ داخلی دوران ایشان نقشی مهم داشت. شدت یافتن این گرایش‌ها ادارة دولت را برای امام علی(ع) دشوار کرد و سرانجام منجر به تشکیل دولت امویان شد. در این مقاله واقعیت هویت قبیله‌ای توصیف، و واقعیت‌سازی قبیله‌ای، تجزیه و تحلیل شده است.

---

• مشاهده مقاله
• اصل مقاله 300.48 K

هویت ایرانی و دینی در ضرب‌المثل‌های فارسی

حسن ذوالفقاری

دوره 8، شماره 30 ، تیر 1386، ، صفحه 27-52

چکیده

  ضرب­المثل­ها، زیرمجموعه­ فرهنگ مردم وفرهنگ مردم، یکی از عناصر مهم هویت‌ساز است. ضرب­المثل­ها به دلیل اهمیتی که در فرهنگ­سازی و انعکاس فرهنگ مردم و هویت فردی و اجتماعی آنان دارند، مقوله­ای ...  بیشتر ضرب­المثل­ها، زیرمجموعه­ فرهنگ مردم وفرهنگ مردم، یکی از عناصر مهم هویت‌ساز است. ضرب­المثل­ها به دلیل اهمیتی که در فرهنگ­سازی و انعکاس فرهنگ مردم و هویت فردی و اجتماعی آنان دارند، مقوله­ای مهم در مطالعات مربوط به هویت ملی به شمار می­روند. این تحقیق بر آن است تا نشان دهد نقش ضرب­المثل­ها در انعکاس و تقویت هویت ملی چیست؟ برای پاسخ به این پرسش، از میان مؤلفه­های مختلف هویت، دو مؤلفه را برگزیدیم تا بر اساس آنها به بررسی و تحلیل ضرب­المثل­ها بپردازیم: 1- مؤلفه ملی شامل: وطن، زبان، اسطوره­ها، سنت­ها و اقوام. 2- مؤلفه دینی شامل: آیات و احادیث، اصطلاحات، مفاهیم، آداب و اعمال، نام­ها و جای­های دینی و مفاهیم مذهبی. پس از مقدمات نظری بحث، از میان یکصدهزار ضرب­المثل فارسی (در دست انتشار)، مصداق­های دوازده­گانه هویت ملی و دینی را برگزیده­ایم تا به طبقه­بندی و تحلیل آنها بپردازیم و انعکاس آنها را در مثل­ها نشان دهیم. این بررسی، نشان می­دهد که در حوزه مؤلفه­های ملی، 1538 مثل و در حوزه مؤلفه­های دینی 6800 مثل، (جمعاً 8338 مثل) وجود دارد که به طور مستقیم به مسائل ملّی و دینی اشاره­ دارند. این تعداد، نشان می‌دهد که مثل­ها، آینه فرهنگ و اندیشه­های مردم و حاوی حکمت­های تجربی آنان است که از دو منبع مهم دینی و ملی نشأت می‌گیرند؛ چه آنکه 5/8% از کل مثل­ها­ی فارسی، صبغه‌ای دینی و ملی دارند و این حجم گسترده، نشان­دهنده توجه مردم به هویت ملی و دینی آنهاست.

---

• مشاهده مقاله
• اصل مقاله 407.91 K